Мемлекеттік кепілдік заң көмегін алу мүмкіндігі туралы

«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – заң) 26-бабына сәйкес мемлекет кепілдік берген заң көмегін алуға құқығы бар тұлғалар:

Құқықтық ақпарат беру түріндегі мемлекет кепілдік берген заң көмегін тегін алуға барлық жеке және заңды тұлғалардың құқығы бар.

Құқықтық консультация беру, сондай-ақ соттарда, қылмыстық қудалау органдарында, өзге де мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес ұйымдарда жеке тұлғалардың мүдделерін қорғау және білдіру түріндегі мемлекет кепілдік берген заң көмегі осы Заңда және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен көрсетіледі:

1) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамға қолданылмайды;

2) Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңнамасына және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасына сәйкес талап қоюшыға беріледі;

3) Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік заңнамасына сәйкес күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға, сотталған адамға, ақталған адамға, жәбірленушіге;

4) алимент өндіру, зейнетақы және жәрдемақы тағайындау, оңалту, босқын немесе оралман мәртебесін алу мәселелері бойынша жеке тұлғаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандарға беріледі. Адвокаттар қажет болған жағдайларда құқықтық сипаттағы жазбаша құжаттар жасайды.

Осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған адамдар тұрғылықты жеріне және орналасқан жеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында мемлекет кепілдік берген заң көмегін алуға құқылы.

Мемлекет кепілдік берген заң көмегіне мұқтаж адамның мүддесінде осындай көмек көрсету туралы өтінішхатпен оның өкілі заңда белгіленген тәртіппен жүгіне алады.

1. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамға қолданылмайды.

ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 749-бабына сәйкес қорғаушының әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуге қатысуы міндетті, егер:

1) бұл туралы әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адам өтініш жасаса;

2) әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адам дене немесе психикалық кемістіктеріне байланысты өзінің қорғалу құқығын өз бетінше жүзеге асыра алмаса;

3) әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адам іс жүргізу жүргізіліп жатқан тілді білмесе;

4) әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адам кәмелетке толмаған адам болып табылса.

Егер осы баптың бірінші бөлігінде көзделген мән-жайлар болған кезде қорғаушыны әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның өзі, оның заңды өкілдері, сондай-ақ оның тапсырмасы бойынша басқа да адамдар шақырмаса, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілеттік берілген судья, орган (лауазымды адам) қорғаушының іс жүргізудің тиісті сатысына қатысуын қамтамасыз етуге міндетті, ол туралы олар қаулы шығарады. Қаулы орындау үшін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың адвокаттар алқасына немесе оның құрылымдық бөлімшелеріне жіберіледі және оны алған кезден бастап жиырма төрт сағаттан аспайтын мерзімде орындалуға жатады.

Кодекстің 750-бабының 5-тармағына сәйкес адвокаттың еңбегіне ақы төлеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілеттік берілген судья, орган (лауазымды адам) оған негіздер болған кезде өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізіліп жатқан адамды заң көмегіне ақы төлеуден босатуға міндетті. Бұл жағдайда еңбекке ақы төлеу бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

2. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңнамасына сәйкес талап қоюшыға жүктеледі.

Қазақстан Республикасы азаматтық іс жүргізу кодексінің 112-бабына сәйкес судья істі сот талқылауына дайындау кезінде немесе сот істі қарау кезінде заң көмегіне ақы төлеуден және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден толық босатуға және оларды мынадай адамдардың істерін қарау кезінде бюджет қаражаты есебінен жатқызуға міндетті:

1) асыраушысының қайтыс болуынан келтірілген зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшыларды;

2) жұмысына байланысты денсаулығының зақымдануынан келтірілген не қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшыларды тартуға құқылы;

3) Ұлы Отан соғысының қатысушылары, жеңілдіктері бойынша Ұлы Отан соғысының қатысушыларына теңестірілген адамдар, сондай-ақ басқа мемлекеттердің аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, мерзімді қызмет әскери қызметшілері, I және II топтағы мүгедектер, жасына байланысты зейнеткерлер болып табылатын, кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес даулар бойынша талапкерлер мен жауапкерлерді қоспағанда;

4) заңға сәйкес ақталған адамдардың зиянды өтеуі туралы даулар бойынша талап қоюшыларға қолданылмайды.

Адвокат көрсететін заң көмегіне ақы төлеу және қорғау мен өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Адвокат көрсететін заң көмегіне ақы төлеу және қорғау мен өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу тәртібі Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекіткен заң көмегіне ақы төлеу қағидаларында белгіленеді.

Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, адамның заң көмегіне ақы төлеуден босату туралы және оның атынан өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу туралы өтінішхатына осы адамның республикалық бюджет қаражатынан заң көмегін алу құқығын растайтын құжаттар мен басқа да дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.

Сот адамды заң көмегіне ақы төлеуден және оның өкілдік етуіне байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы немесе өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады, ол шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Шығарылған ұйғарыммен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына енгізілуі мүмкін.

Тұлғаны заң көмегіне ақы төлеуден және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы соттың ұйғарымы дереу жазбаша нысанда немесе электрондық құжат нысанында заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі арқылы азаматтық істі қарайтын сот орналасқан жердегі аумақтық адвокаттар алқасына жіберіледі, ол сот белгілеген мерзімде адвокаттың сотқа қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.

3. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға, сотталған адамға, Ақталған адамға, жәбірленушіге қолданылады.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 67-бабының 3-тармағына сәйкес егер осы баптың бірінші бөлігінде көзделген мән-жайлар болған кезде қорғаушыны күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның, ақталған адамның өзі, олардың заңды өкілдері, сондай-ақ олардың тапсырмасы бойынша басқа да адамдар шақырмаса, қылмыстық процесті жүргізетін орган қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге міндетті процестің тиісті кезеңінде олар адвокаттардың кәсіби ұйымы үшін міндетті болып табылатын қаулы шығарады.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 68-бабына сәйкес адвокат қорғаушы ретінде қорғалуға құқығы бар куә, күдікті, айыпталушы, сотталушы, сотталған адам, ақталған адам, олардың заңды өкілдері, сондай-ақ қорғалуға құқығы бар куәның, күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның тапсырмасы немесе келісімі бойынша басқа да адамдар шақырылады, ақталған. Қорғауға құқығы бар күдікті, куә, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам қорғау үшін қорғаушы ретінде бірнеше адвокатты шақыруға құқылы.

Қорғалуға құқығы бар куәның, күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның, ақталған адамның өтініші бойынша қорғаушының қатысуын қылмыстық процесті жүргізетін орган адвокаттардың кәсіби ұйымына тиісті қаулыны қағаз жеткізгіште не заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі арқылы электрондық құжат нысанында жіберу арқылы қамтамасыз етеді.

Сайланған немесе тағайындалған қорғаушының қатысуы ұзақ (кемінде бес тәулік) мерзім ішінде мүмкін болмаған жағдайларда, қылмыстық процесті жүргізетін орган қорғалуға құқығы бар куәға сезіктіге, айыпталушыға, сотталушыға, сотталған адамға, Ақталған адамға басқа қорғаушыны шақыруды ұсынуға немесе адвокаттардың кәсіби ұйымы немесе адвокаттық ұйым арқылы қорғаушы тағайындауға шаралар қолдануға құқылы. оның құрылымдық бөлімшелері. Қылмыстық процесті жүргізуші органның белгілі бір адамды қорғаушы ретінде шақыруды ұсынуға құқығы жоқ.

Егер күдікті, айыпталушы, сотталушы, сотталған адам, ақталған адам сайлаған қорғаушының келуі жиырма төрт сағат ішінде мүмкін болмаса, қылмыстық процесті жүргізетін орган күдіктіге, сотталушыға, сотталған адамға, Ақталған адамға басқа қорғаушыны шақыруды ұсынады, ал бас тартқан жағдайда адвокаттардың кәсіби ұйымы арқылы қорғаушыны тағайындауға шаралар қолданады немесе оның құрылымдық бөлімшелері.

4. Жеке тұлғаларға алимент өндіру, зейнетақы және жәрдемақы тағайындау, оңалту, босқын немесе оралман мәртебесін алу, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандарға қатысты мәселелер бойынша ұсыныстар енгізеді. Адвокаттар қажет болған жағдайларда құқықтық сипаттағы жазбаша құжаттар жасайды.

ШҚО Әділет департаментінің

құқықтық түсіндіру және халыққа

заң көмегін көрсету бөлімінің бас маманы

А.К. Нұртазина