***
Есімдері қалың оқырманға кеңінен таныс қазақ қаламгерлері Сайын Мұратбеков, Қалихан Ысқақов, Рамазан Тоқтаров, Әкім Тарази бірінің сырын бірі бозбала күндерінен жақсы білетін жан достар екен. Бірде төртеуі бас қосып, әңгіме шертіп, сыр тарқатып дегендей, бір үйде ұзақ отырып қалысады. Түннің бір уағы болып, үйге қайтар мезгілде:
— Осы әйелдерімізді бір сынап көрейікші, күйеулерінің қайда жүргені туралы кім қалай жауап берер екен, – деп келіседі.
Алдымен Қалихан Сайынның үйіне телефон шалып:
— Әлгі біздің қандыбалақ досымыз үйде ме? – деп білмегенсіп Сайынды сұрайды. Сәкеңнің бәйбішесі Мәрия жеңгей:
— Үйде қазір жоқ… Ол досың үйге қашан келерін бізге айтушы ма еді! – деп жауап береді.
Ендігі кезекте Сайын Әкімнің үйіне телефон шалады. Ол үйдегі Әлима жеңгеміз:
— Қайдан білейін қайда жүргенін… Рамазанмен ішіп жүрген шығар бір жерде, – деп жауап береді.
Енді Әкім Рамазандыкіне звондайды. Ол үйдегі Күлмәшкен жеңгеміз:
— Әй, Әкім, Рамазанның қайда жүргенін досы сен білмей тұрғанда, үйдегі мен қайдан білейін, – деп жауап береді.
Сосын Рамазан Қалиханның үйіне телефон шалады. Сонда ол үйдегі Дәмеш жеңгеміз:
— Қалихан бағана, сағат тоғызда келген. Шаршап ұйықтап жатыр. Сен, Рамазан, бүгін оның мазасын алма! – деп жауап беріп, телефонның құлағын іле салыпты.
Сөйтіп «әйел жарыста» Қалекең ұтып, достарының алдында мәртебесі бір көтеріліп қалыпты.

***
Барлық саналы ғұмырын жас ұрпақты тәрбиелеуге, олардың эстетикалық талғамын қалыптастыруға, әсемдік әлеміне көздерін ашуға сарп еткен Алматыда бір ғажайып жан болды. Ол — Бақтажар Мекішев, Қазақ университетінің қарапайым мұғалімі, тіпті, кандидаттық атағы да жоқ. Бірақ университет жанынан «Жеті муза» клубын ашып, оның атын күллі Қазақстанға мәшһүр еткен кісі. Соншалықты әуреге түсіп тер төгіп, қаншама қиындықтарға кезіксе де, әлгіндей қоғамдық шаруалардан әсте жалыққан емес. Онысы үшін өзгеден де, өкіметтен де айлық сұрап, қол жайып көрмеген азамат.
«Жеті муза» клубында өтетін Бақтажардың қоғамдық лекциясына филология ғылымдарының докторы, ол кезде Ғылым академиясынын корреспондент мүшесі, профессор Рымғали Нұрғалиев жиі-жиі қатысып жүреді екен. Мұны байқаған бір досы бірде Рымғалиға:
— Әй, профессор, членкорр жолдас, жай ғана мұғалімнің лекциясын тыңдап не көрінді саған?— деп таңданғандай сұрақ қойыпты.
Сонда Рымғали:
— Мен членкорр болсам, Бәкең, өз саласында академик. Сосын да ол кісінің лекциясы маған аса құнды,— деп жауап беріпті.

***
Республика Мемлекеттік сыйлығының лауреа¬ты, қазақтың көрнекті ақыны Мұзафар Әлімбаев «Балдырған» журналының іргетасын қаласып, отыз жылға жуық сол журналдың бас редакторы болған кісі. 1987 жылы Мұзағаң құрметті демалысқа — зейнеткерлікке шығып, оның орнына «Балдырғанға» бас редактор болып ақын Тұманбай Молдағалиев тағайындалады. Редакцияда ауыс-күйіс боп жатқан осындай бір кезеңде «Балдырғанның» жауапты хатшысы Сұлтан Қалиев көшеде белгілі фольклоршы ғалым әрі балалар ақыны Бүркіт Ысқақовпен (1924—1991) кездесіп қалса керек.
— Иә, Сұлтан, өмірде не жаңалық?— деп сұрайды Бүкең.
— Не жаңалық болушы еді… Түкте жоқ баяғы,— дейді Сұлтан иығын қиқаң еткізіп.
Сонда Бүкең:
— Неге жаңалық жоқ дейсің? «Балдырғанның» отыз жыл бойғы мұзы еріп, енді тұман түсіп жатқан көрінеді ғой!— депті жымиып.

***
Тәуелсіздік жылдарының басында республика парламентінде тілші болып істеп жүрген белгілі журналист Марат Тоқашбаев пен ақын Ғафу Қайырбеков көшеде әңгімелесіп келе жатады.
— Шүкіршілік, қазақ депутаттары да қазір сөз сөйлеуді үйреніп келеді, – дейді Марат. – Сөйлей-сөйлей шешен боларсың дегендей, осылардың арасынан билер де шығар деген үміттеміз.
Сонда Ғафағаң:
— Маратжан, сен бір нәрсені ескермей келесің… Бүгінгі депутат пен кешегі бидің айырмасы, керісінше, аз сөйлеуде болып тұр ғой!— депті.

Қалтаңда ақшаң бар ма, бата берейін
1956 жылы ақын Қайнекей Жармағамбетов белгілі бір себептермен партиялық сөгіс алып қалады. Арада біраз уақыт өтіп, бірде қалбалақтап асығып көшеде келе жатса, алдынан ақын Мұзафар Әлімбаев кездесе кетеді.
— Қайда асығып барасың? – дейді Мұзағаң.
— Ойбай, атама… Баяғыдағы сөгісімді алдырайын деп обкомға безектеп бара жатырмын, – дейді Қайнекей.
— Ондай болса, қалтаңда ақшаң бар ма, бата берейін? – дейді Мұзағаң.
— Бар! — деп Қайнекей балаша қуанып кетіп, он сомдықты ұсына береді.
Сонда Мұзағаң қолын жайып, көшенің дәл ортасына тізерлеп отыра қалыпты да, сөгіс алған досына былай деп бата беріпті:
— Бердім саған батамды,
Кешірсін обком қатаңды.
Қатыныңды жылатып,
Пәмиләңді шулатып,
Көтере берме көрінен,
Кәрі аруақ атаңды,
Әумин!
***
Наурыз мейрамы кезі екен, соған орай Алматының бір алаңында ұлан-асыр той болып, кітап жәрмеңкесі өтіп жатады. Жәрмеңкеге бір топ ақын-жазушылар шақырылып, оқырмандар олардан қолтаңба алумен болады. Дөңгелек жүзді аққұба бір жігіттің кімнен қолтаңба аларын білмей қысылып, бірде ұзын үстелдің арғы шетіне, бірде бергі шетіне шығып, именіп батпай жүргенін ақын Мұзафар Әлімбаев байқап қалады.
— Әй, балам, бері кел!— дейді Мұзағаң. — Атың кім?
— Қабай.
— Дабай!
Солай дейді де, әлгі жігітке мынадай қолтаңба жазып беріпті:
«Ұсындым кітап Қабайға,
Бізді де оқып абайла.
Көңілімізді бермейміз,
Өзге түгіл — Абайға».

***
Халқымыздың сыршыл ақыны Тұманбай Молдағалиевтың бірде Жапония еліне жолы түсіпті. Сол сапарынан Тұмекең әйеліне сыйлыққа әсем безендірілген, әлеміштеп боялған желпуіш ала келеді.
— Тұмаш, Жапониядан әкелген әлгі желпуішіңді сындырып алдым, — дейді оған бірде әйелі.
— Сынып қалғаны қалай?— дейді Тұмекең таңданып.
— Білмеймін… Әйтеуір сынып қалды.
— Жапондар сынатын дүние жасамаушы еді ғой? Сен онымен қате желпіген шығарсың?
— Қате емес, кәдімгідей былай желпідім, — деп әйелі алақанымен желпіп көрсетеді.
Сонда Тұмекең мырс етіп:
— Жапонияның желпуішімен олай желпімейді. Желпуішті ұстап тұрып, басты шайқайды, – деген екен.

Мына қойдың басы пашестің басынан да мықты екен
Әйгілі партизан-жазушы Қасым Қайсенов бозбала күнінде бәйбішесі Асыл апамызды он алты жасында алып қашқан екен. Қасекең сол кезде от алып, ораққа түскен өжет жігіт болса керек. Содан қайын жұртына әне барам, міне барам деп жүргенде, соғыс басталып кетеді. Сөйтіп, Қасекең қайын атасының алдынан да өтпей, майданға кете барыпты. Соғыста дүркіреп атағы шығып, батыр партизан атанып, екі омырауы ордендер мен медальдарға толып, соғысты тәмамдап, аман-есен үйге оралған соң, келіншегі екеуі қайын жұртына жиналады. Бұрынғы тентек күйеуді, кейінгі батыр күйеуді қайын атасы да жақсылап күтіп алады. Құйрығы төңкерілген қазақы ту қойды алдырып:
— Ауылда мал соятын еркек кіндікті қалмады. Күйеу, сен тұрғанда, енді қойды мен соям ба? Бауызда мынаны! – деп қайын атасы Қасымның қолына пышақ ұстатады.
— Құп болады! – деп Қасекең пышақты алады да, қойдың аяғын да байламастан, жерге алып ұрып, тізесімен басып тұрып, тамағын осып-осып жібереді. Ұят болғанда, пышақ өтпейді екен, қарулы қолмен екі рет осқанда, кеңірдегін ғана кеседі.
— Мынау пышақ емес, тесе ғой, – дейді де, Қасекең пышақты лақтырып жіберіп, тыпырлап жатқан қойдың басын екі бұрап жұлып алыпты. Батыр күйеуді қызықтауға жиналған бала-шаға, көрші-қолаң оның мына қылығын көргенде, у-шу болып қаша жөнеліпті.
Қаперінде дәнеңе жоқ Қасекең:
— Пах, мына қойдың басы пашестің басынан да мықты екен, — деп, алақанын сүртіп, орнынан тұра беріпті.

***
Бір жиені үйленіп, Мұзафар Әлімбаев 1977 жылы Павлодар қаласына тойға барады. Ол тойға Мұзағаңның туған жері Маралдыдан да бір топ ағайын-жекжаттар келеді. Араларында ақынмен бірге оқып, бірге өскен жора-жолдастары да бар екен. Солардың бірі — Қабылқақ деген құрдасы Мұзағаңмен құшақтасып, төс-түйістіріп амандасады да:
— Мұскен, сен өзің шашың селдіреп, қартайып қапсың ғой?— дейді таңданғандай бо¬лып.
Сонда Мұзаған іркілместен:
— Қабылқақ, рас айтысьң,
Шашымнан тарақ қалды,
Аузымнан арақ қалды,
Ойыннан картам қалды,
Қойыннан қалқам қалды,
деп өлеңмен жауап беріп, тойға жиналғандарды ду күлкіге батырыпты.

***
Әйгілі музыкатанушы, есімі әлемге танымал профессор Иосиф Исаакович Дубовский (1892 – 1969) көзі тірі кезінде бірер жылға Алматыға келіп,
Құрманғазы атындағы консерваторияда дәріс беріпті. Бірде консерваторияның сол кездегі ректоры Құддыс Қожамияровқа жоғарғы жақтан «Шәмші Қалдаяқов, Әбілахат Еспаев, Әсет Бейсеуовтерді оқуға қабылдап, нота үйретіңдер» деген мазмұндағы нұсқау түседі. Ректор халық таланттары нағыз мықтының өзінен дәріс алсын деген оймен, бұл мәселені Дубовскийге тапсырмақ болады. Сонда Иосиф Исаакович ректордың өтінішін сабырмен тыңдап болғаннан кейін:
— Мен Шәмші, Әбілахат, Әсет секілді біртума таланттарды оқытуға өрем жетпейді, олар бұрынғыдай өз халқынан үйрене берсін.
Егер оларды біз теорияның тар шаблонына салып, жұғысып кетсек, әндерінде аңқып тұрған ұлттық бояуды оңдырып аламыз, – деп, нағыз білімдар ақсүйекке жарасатын аталы сөзбен жауап беріпті.

Жобаның жүргізушісі – Әлібек Асқаров

(Жалғасы, басы газеттің №133-142 сандарында жарияланды. Жалғасы бар)