Жырлаумен өткен 20 жыл (жалғасы)

05.01.2015

СЫН САҒАТТА

Иә, сонымен Дидарды таң қалдырып, өзім қобалжып, «не де болса» – деп, бір Аллаға сыйынып, белгіленген күні Алматыға да аттандым. Бірақ «әліптің артын бағайын» деген оймен республикалық айтысқа бара жатқанымды ешкімге дабыра қылмадым. Өйткені болашағым бұлыңғыр еді.
Ол кездегі Павлодар-Алматы әуе рейсі билетінің құны 25 сом да, ұшу уақыты бар болғаны 1 сағат 45 минут болатын. Әлгінде ғана Керекуден көкке
көтерілген самолет қаншама шақырымдарды артқа тастап, көзді ашып-жұмғанша Алатаудың баурайындағы әйгілі ару қала Алматыға да алып келді.
«Жолы болар жігіттің, жеңгесі шығар алдынан» демей ме. Абырой болғанда менің алдымнан жеңгем шықпаса да, аэропортта ойламаған жерден Құдайберлі жолыға кетті. Қоштасқанымызға екі аптадай уақыт қана болса да, екеуіміз бір-бірімізді көптен көрмеген жандардай шұрқыраса кеттік.
Сөйтсем Көкшетау мен Павлодардан ұшып келетін әуе рейстерінің арасындағы айырмашылық бар болғаны 10-15 минут қана екен. Құдаш самолеттен түскен бетте онда-мұнда телефон шалып, біраз айналып қалса керек. Осы кезде соңынан іле-шала мен де келіп жетіппін.
Өткенде Жүрсін Ермановтың айтқан «Жетісу» қонақ үйіне келсек, айтқанындай орын дайындап қойған екен. Жер-жерден келіп қонақ үйге орналасып жатқан ақын-жыршы, әнші-күйшілермен бірге біз де қонақ үйге орналасып жатырмыз.
Ақындар дайындалса бір-біріне кедергі болмасын деген болулары керек, баршамызға жалғыз кісілік номерлер дайындапты.
Кешке қарай Құдайберлі келіп, «Әй солақай, жүр әуелі Көкен Шәкеевке барып сәлем берейік. Сосын мен сені осында келіп жатқан ақындармен таныстырайын» – деді.
Қонақ үйдің 3-қабатындағы Халық ақынының бөлмесіне барсақ, екі кісілік люкс номердің дәл ортасына мол етіп дастархан жайылыпты. Сол кездегі ел аузында жүрген танымал ақындардың біразы осы бөлмеде екен. Құдайберлі босағадан аттар-аттамастан «Ас-салау-маға-ләйку-ум, ақындар-е-е-м!» деп, қайсыбір ауылдағы қу жақ шалдардың дауысына салып, отырғандарға әндете сәлем берді.
Бөлмедегілер Құдайберліні көргенде цирктегі клоунды көргендей мәз-мейрам болып, «О-о, Құдаш келді, сәлемші болсаң төрлет!» деп, дабырласып қалды. Отырғандарға жағалай амандасып бола бергенде, Құдайберлі тамағын кенеген боп жөткірініп алды да, «Ал ақын жолдастар! Мынау керекулік Серік Құсанбаев деген жас ақын. Қолы солақай, руы Уақ, өзі балуан, өзі шолақ» деп, менің бір саусағы жоқ қолымды «Міне көрдіңдер ме?» дегендей жоғары көтеріп, отырғандарды тағы бір күлдіріп тастады.
Жалпы, Құдайберлі өте қылжақбас жігіт. Жүрген жерінде үлкен-кіші, еркек-әйел демей, неше түрлі күлдіргі әңгімелер мен анекдоттар айтып, кемпір мен шалдың дауыстарын салып, ел-жұртты қыран-топан күлкіге көміп жүретін. Оның осы қасиетін үлкенді-кішілі ақындардың бәрі білетін де әрі сол үшін қатты құрметтейтін. Солай бола тұра, ол бір ауыз сөз сөйлесе де, кесек сөйлейтін. Оның аузынан ауыз-екі әңгімеде де, айтысып отырғанында да, жалаң немесе жұтаң, ойсыз-жөнсіз таяз сөз шықпайтын.
Сол кездегі ақындардың атасы атанған Көкен ақсақалдың мінезі мейілінше кең, кімге болса да жайлы еді. Содан да болар, төл шәкірті Құдайберлі бастап, Қонысбай, Ерік, Баянғалилар жастары құралпы адамдарша отырған жерлерінде Көкеңмен қалжыңдаса беретін. Үйдегі жұбайы Уақтың қызы болғандықтан әсіресе Ерік Асқаров «жезде» деп, қатты әзілдесуші еді. Олардың ол қылығына Көкен ағаның шамданып, болмаса реніш білдіргенін көрмеппін.
Қысқаша жөн сұрасып, танысып-біліскен соң, сол жердегі ақындардың барлығы да «Тұңғыш рет республикалық айтысқа келген екенсің, жолың болсын, ел алдында Алла аузыңа сөз салсын!» – деген секілді тілектестіктерін білдіріп жатты.
Мен бұрын-соңды дидарларын көгілдір экраннан ғана көріп, сөздеріне тамсанып жүретін Алаштың азулы ақындарымен танысып, бір дастарханда отырамын, солардан дәл осы жолы «Жолың болсын бауырым!» деген жанашырлық, қамқорлық сөз ести қоярмын деп тіптен ойламаған едім. Бөлмеме келіп жатып қалғасын да, едәуір уақытқа дейін ұйықтап кете алмай дөңбекшумен болдым…
Ертеңінде «айтысқа қатысамыз» – деп талаптанып келген жас ақындарды республикалық теле-радио комитетінің ғимаратына жинады. Алматыға келген бетте Мұқан ағама телефон шалып, мән-жайды түсіндіріп айтқан болатынмын. Ол кісі «Уақытым болса сынақ өтетін жерге келіп қалармын» деп, азғантай болса да үміттендіріп қойған.
Содан көп ұзамай айтысқа алғаш қатысушылардың сынағы басталып та кетті. Ермановтың сынақ өткізген бөлмесіне кіргендердің алды бірі күліп, бірі налып шыға бастады. Әр облыстан талаптанып келген үміткерлер де біраз адам екен. Көп ешкіммен шүйіркелеспей, өз кезегімді күтіп, мен де тұрмын бір шетте.
Жай тұрмай, маңайымдағыларға ақырындап көз жүгіртсем, әрқайсысының қасында екіден-үштен нөкерлері жүрген секілді. Барлығының қолдарындағы домбыралары арнайы қорапқа (футляр) салынған. Домбыра болғанда қандай, жаңа ғана шебердің қолынан шыққандай жап-жаңа, бетіне жаққан лактары жалт-жұлт етіп жылтырап, көздің жауын алады. Үндері күмбір-күмбір етеді. Салыстырып қараған адамға менің домбырам әлденеше жерден жамалған. Шерте-шерте бет тақтайының бояуы кетіп, тозыңқырап қалғандығы сонша, көненің көзі секілді. Осыған қарап «Елдегі өнерпаздардың бірінен футляры бар, өңі түзу домбыра неге алмағанмын?» деп, өзімді-өзім жазғырып та қоям.
Футляр демекші, бір әредікте «аязды күндері суықтан беті жарылып кетпесін» деп көк барқыттан Дидарға тіктіріп алған домбырамның тысын басқаларға байқатпай, бүктеп-бүктеп қойын қалтама салып алдым.
Сөйтіп әр нені ойлап, үмітім үзіліңкіреп тұрғанымда кіре берістегі есік ашылып, Мұқан ағам кіріп келді. Өмірімде мұндай қуанбаспын. Мұқан ағамды көрген сәтте, санамда «Мен бүгінгі сынақтан сүрінбей өтермін» деген, сенім сәулесі жарқ ете қалды…
Мұқан ағам менімен амандаса салды да, былай қарай шығып келейік деп түкпірге қарай бастады. Сосын, «Не болдың, сынаққа кірдің бе?»-деді, бірден.
Мен «Сынақтың басталғанына көп бола қойған жоқ, әркімді аты-жөндерін атап шақырып жатыр, әзірге кезегімді күтіп тұрмын» – деп, қысқаша жағдайды мәлімдедім.
Ондай болса деді Мұқан ағам, «Мен білсем, ол жерде Жүрсін жалғыз болмауы керек. Сондықтан кіріп барып, сасқалақтап қап жүрме. Өзіңді барынша еркін ұста. Ертеңгі өтетін айтысқа қатысармын-қатыспаспын, бірақ мен үшін сіздердің алдарыңызда сынақ тапсырғанымның өзі бір мәртебе дей сал» – деді, өзінің саяси жүрісіне басып. Мен Мұқан ағамды тыңдай тұрып, әлгі айтқан ойына дереу бір шумақ өлең құрай қойдым және бойымды бір еркіндік билеп, санамда манадан бергі күдік-күмән дегендер сейіле бастағандай болды.
Мұқан ағам тағы да бір ойларын айтып, аузыма сөз салмақ болған, сөйткенше, әлгінде сынаққа кірген екі ақын шықты да, ар жақтан менің фамилияммен қатар және бір ақынды шақырды.
Жер-жерден талаптанып келген жас ақындардың тағдыры шешіліп жатқан бөлмеге кіріп барсам, Мұқаң айтқандай төрт-бес адам отыр. Төрдегі креслоға жайғасқан Жүкең ертеңгі өтетін айтыстың шақыру билеті жайлы әлдекімдермен телефон арқылы сөйлесіп жатыр екен, біздің кіргенімізді елең қылған да жоқ. Отырғандар да ешқандай ишарат білдірмеген соң, менің соңымды ала кірген жас келіншек екеуіміз босағада состиып тұрып қалдық.
Бір кезде Жүрсін «Жақсы, жақсы, кісіңізді жіберіңіз екі шақыру билетін келіп алып кетсін, басқа еш мүмкіндік жоқ, ренжімейсіз» деді де, телефон трубкасын орнына қойып, «мыналар кім?» дегендей, босағада тұрған бізге назар аударды. Сөйтті де кабинеттің орта тұсына қойылған екі орындықты иегімен нұсқап «отырыңдар» деген белгі берді.
Менімен сынаққа түсуге келген үміткер, фамилиясы есімде қалмапты, Ардақ деген сүп-сүйкімді жас келіншек болатын. Қателеспесем сол кездері Алматыдан шығатын бір газеттің тілшісі-ау деймін. Қолына ұстап келгені болмаса, мүлдем домбыра тарта алмайды екен. Жүрсіннің нұсқауымен екеуіміз қыз-жігіт айтысының жобасына келтіріп, бір-екі кезек қағысқан болдық.
Ардақ домбыра тарта алмағанымен өлеңді әжептәуір жатық әрі тапқыр құрайды екен. Алайда, екеуіміздің алдымызда тұрған жалғыз мақсат, бүгінгі сынақтан сүрінбей өтіп, республикалық айтысқа жолдама алу. Не ол, не мен өтуім керек. Бұл жерде біреудің қабағына қарайлау – өз жолыңды өзің кескенмен бірдей. Соны ойыма түйдім де, бір-екі қайырымнан соң тікелей шабуылға көшіп:
Ардақжан ақын едің сен де еліңде,
Айтысып солақаймен терледің бе?
Шертпесең домбыраны қорламай-ақ,
Қолыңа оқтау ұстап келмедің бе? – деп, ауыр да болса, түпкі ойымды айтып жібердім.
Осы кезде манадан бері біздің екеуара айтысымызға онша көңіл бөлмей, өз ара алабөтен әңгіме жетегінде отырған «сыншы жолдастар» елең ете қалысты.
Солақайдан мұндай тосын соққы күтпесе керек, әріптесім сасқалақтап, бірден жауап қайтара алмай кібіртіктеп-ақ қалды. Осы сәтті пайдаланып,
Дарынсызға қор болған қайран домбыра,
Ішектерің жетімсіреп жылап отыр-ау» деген сарында тағы да үш-төрт шумақ өлеңді бастырмалатып жіберіп едім, төрде отырған Жүрсін ағамыз қасындағыларға қарап:
«Өй, мына Керекудің солақайы қайтеді-ей, өзі дөрекі ме қалай? Жігіт деген қыз баланың көңіліне қарамаушы ма еді? Сіздер не дейсіздер?» деп, өзінің зор дауысымен отырғандарға жорта әзілдеген болды.
Бұл кезде біздің сынақ айтысымыз да өз мәресіне жетіп, Жүрсіннің әлгі сөзінен кейін «бірдеңені бүлдірдім алған жоқпын ба?» деп, өзімді-өзім іштей жей бастағам.
Отырғандардың арасынан ұзын шашын шалқайта тараған жігіт ағасы «Жалпы, айтыс-деген бетің бар, жүзің бар демей, осылай бетке айтуымен құнды. Мына жігітте Арқа өңірі айтыскерлерінің сарыны бар секілді, осыны ескеруіміз керек» деді. Жағалай жайғасқан сыншы жолдастар әр түрлі пікірлерін білдіріп жатты…
Сыншыларға жалпы көз қылып айтқанымен, байқаймын менің аяқ алысым Жүкеңе ұнап қалған сияқты.
Кейін таныса келе танығанымда, негізгі айтар ойын күлбілтелемей, тоқ етерін айтып салу Жүрсіннің бойындағы ерекше қасиеттерінің бірі деуге болады. Содан да болар айтыскер ақындардың да бүгежектемей, не айтса да тік айтқанын қалайтын.
Отырғандар өз-ара дабырласа бастағанда, алдында жатқан қағаздарына әлденені сүйкектете жазған Жүкең, «Жарайды, кешегі жыр дауылпазы атанған ақтангер Иса Байзақовтың елінен, бүгінгі күні құлағына дейін орыстанған Кереку жерінен талаптанып келген екен, қатыссын ертеңгі айтысқа» деп, өз шешімін айтты. Өзгелердің пікірін елеген де, естімеген де адам секілді. Өзгелердің пікірін менің де керек қылғалы тұрғаным шамалы болатын.
Сонымен, әуелі Алла тағала жар болып, сосын Жүкең қолдап өмірімде тұңғыш рет Ленин сарайында, Алматының талғампаз әрі кірпияз жырсүйер қауымының алдында өнердегі бағымды сынауға мүмкіндік алдым…

(Жалғасы, басы 2014 жылы 24 желтоқсанда сайтта жарияланды)

05.01.2015

Руханият

Жырлаумен өткен 20 жыл (жалғасы)

24.12.2014

СОҢҒЫ КЕЗДЕСУ

Алғашында газет бетінде жарық көрген сын мақалаға көңілім әжептәуір жасып, еңсем түсіп-ақ қалды. Дәл сол кезде Қадіржан еліне қайтатын болды да, біраз жігіт жолға шығарып сап вокзалға келдік. Әрнені әңгімелеп, қоштасып тұрғанымызда Қадіржан мені қолтықтап шетке таман алып шығып, «Сен ана жолғыдай газеттегі сын материалдарды оқып ап, ұнжырғаңды түсіре берме. Әрбір жанкүйердің өзінің сүйікті ақыны болады. Тегінде «сын түзелмей, мін түзелмес» дегенді де ұмытпау керек. Қайта осындай сын мақалалар біз секілді өнер адамдарын қайрай түседі. Алғашқы аяқ алысың жаман емес, осы бетіңнен қайтпасаң түбінде бір төбеден қылаң беретініңе сенемін» деп, құлазып жүрген көңіліме біраз демеу беріп, жігерімді жанып, намысымды қамшылап тастады.
Екеуіміз хат-хабар алысып тұруға келістік…
Сол жылдың аяғына таман мен де елге оралу мәселесімен айналысып, жұмыс істеп жүрген жеріммен есеп айырыстым. Амандық-саулық біліп,
қоштаса кету мақсатымен Павлодардағы Мұқан ағама соққам. С. Торайғыров айтысынан соң ол кісімен жақынырақ танысып, Павлодарға келген бірді-екілі сапарымда үйінде болып, отбасымен де танысқанмын.
Менің елге қайтып бара жатқанымды Мұқаң қоштамады. «Сен қазір әншілігіңмен де, ақындық өнеріңмен де Кереку жұртшылығына әжептәуір танылып қалдың. Ол жаққа барған соң бәрін қайтадан бастау керек болады. Сондықтан менің тілімді алсаң, осында біраз уақыт болып, өнеріңді ұштай түс» – деді ағалық ақылын айтып.
Ары-бері ойланып, көңіл таразысына салып байқасам, Мұқан ағамның сөзінің жаны бар секілді. Содан ел жақтағылармен хабарласып, шешейге ақыл салдым. Мен үйленгенде өзімнен кейінгі кенже інім Еркін әскер қатарына шақырылған болатын. Зайсан қаласындағы әкейдің салдырған бес бөлмелі даңғарадай үйінде жасы еңкейіп қалған анамды жалғыз қалдырмауды ойлап, жұбайым Дидар уақытша шешемнің қасында қалған.
Сонымен елге оралатын жоспар осылайша аяқ астынан өзгеріп, ендігі жерде Мұқан ағам екеуіміз маған ыңғайлы жұмыс пен тұратын жер іздеуге кірістік.
Кереку қаласынан Семейге шығар күре жолдың 15-шақырымында, сол кездегі Павлодар ауданына қарасты, ел «Совхоз техникум» атап кеткен, байырғы атауы «Кенжекөл» деген шағын ауыл болды. Тұрғылықты халқы бірыңғай қазақ болмаса да, сондағы аралас-құралас әртүрлі ұлт өкілдері өзара өте тату тұратын.
Мен сол Кенжекөлдегі мәдениет үйіне жұмысқа орналасып, сондағы ауылшаруашылық техникумының үш жатақханасының бірінің астыңғы қабатынан уақытша болса да, бір бөлмелі баспана алдым.
Көп ұзамай біраз жүгімізді алып, Дидар да көшіп келді. Тағы да Мұқан ағамның араласуымен Дидарды өз мамандығы бойынша қаладағы азық-түлік дүкендерінің біріне жұмысқа орналастырдық. Сөйтіп бір ыңғайланып алғасын ел қатарлы еңбек етіп, ептеп өлеңімізді айтып дегендей, өзімізше үй болып тірлік кешіп жаттық. Студенттер жатақханасы жұмысшылардікінен де шулы, әсіресе степендия алған күндері…
Қазір ойлап отырсам, сол кездегі студенттер бүгінгілерге қарағанда, әлдеқайда белсенді болған секілді. Бұл менің жеке көзқарасым. Өздері оқитын оқу орнының қоғамдық жұмыстарына тайлы-тұяғы қалмай ат салысып, әсіресе өнер десе, спорт десе жандары қалмай жанып түсетін. Кешкілік ауылдағы жаңа үлгімен салынған екі қабатты мәдениет үйіне жиналып ап, концерттік бағдарламалар дайындаймыз. Ол кезде «үгіт бригадасы» деген болды. Сол бригаданың мәдени шаралар жоспарында ауыл-ауылдағы еңбеккерлерді аралап, малшылар мен сауыншыларға жиі-жиі концерттер қоямыз.
Ал Кенжекөлдегі техникумда жергілікті аудандарды айтпағанда, көрші облыстардан да келіп, білім алып жатқан қыз-жігіттер көп болатын.
Араларында өнерге бейімдері де, тіпті келе-келе ішін-ара аздаған ақындықтары барлары да байқала бастады.
Сондай азын-аулақ ақындығы бар, өнерге жақын студенттердің бірі көкшетаулық Мереке деген жігіт болды. Өзі аңқылдаған ақкөңіл, сөйлеген сөзі, жүріс-тұрысы мен киген киімі егде тартқан адамға ұқсайтын болғандықтан, бірге оқитын группалас, бөлмелес балалар оған «шал» деп ат қойып алған. Анда-санда, әсіресе аптаның аяғында тар болса да бөлмемізге келіп, әңгімесін айтып, екеуіміз бірер шумақ әзілмен қағысып, шәй-пәйімізді ішіп араласып тұратынбыз.
1989 жылдың 8-наурызында бір аптаға үйіне сұранып кеткен Мереке елінен жайсыз хабар әкелді. Қадіржан қайтыс болыпты. Әңгімесінен ұққаным, миына қан құйылған көрінеді.
Иә, сырт көзге балталасаң өлмейтіндей көрінетін, еңгезердей қайран Қадіржан да, о дүниелік болыпты. Оның кіммен болсын жарасымды әзіл-қалжыңы, күмбірлетіп шерткен домбырасы, таңның тұнық ауасындай құлаққа жағымды үні, ініге деген ағалық қамқорлығы, сосын екеуіміздің Екібастұз вокзалындағы соңғы кездесуіміздің бәрі бір сәтте көз алдымнан тізбектеліп өте берді…
Сөз арасында Мереке, таяуда өз еліне практикаға баратынын, қаласаңыз менімен ере жүріп, көңіл айтып қайтыңыз дегенді де ескертіп өтті.
«Қадіржан маған аталас-рулас болмаса да, дәмдес-тұздас, пікірлес-сырлас азамат еді ғой. Елден жырақ жүргенде ағалық ниетпен қамқоршым да бола білді. Сондықтан уақыт өткен сайын мойныма қарыз қыла бермей, топырақ сала алмасам да ауылына барып, қаралы болып отырған туыс-туғандарына көңіл айтып, басына құран оқытып қайтуым керек» деген шешімге тоқталдым да, көп ұзамай Мереке екеуіміз Көкшетауға аттанып кеттік.

АҚАН АУЫЛЫНДА

Көкшетау бұрын-соңды болып көрген жерім емес. Бірақ сұлулықтың символындай тәкәппар сымбатына сырттай сүйсініп, «бір көрсем-ау» деп жүретінмін. Бұл сапарымда аттары аңызға айналған Көкшетаудың көрікті жерлері Бурабайды, Оқжетпес пен Шортандыны аралап көретіндей мүмкіндік болмады. Облыс орталығына көп кідірмей бірден Қадіржанның ауылына тарттық.
Алты Алашқа өлеңімен өнеге қалдырып, әсем әнімен әлдилеп өткен Ақан ауылы серінің ата жұрты саналатын Жыланды мен Қоскөлдің маңына орналасқан екен. Бас-аяғы жүз үйдің о жақ, бұ жағындағы шағын ауылдың тұрғындары да кешегі сері бабамыздың тұқым жұрағаты болса керек, екі ауыз әңгімелеріне «Біздің Атығай-Қарауылдың Қанай биі» немесе «Атығай-
Қарауылдан шыққан Ақан сері» деп руларын қоспай сөйлемейді. Сөз арасында «Е-е, бұл бір біз білмейтін, бұрын-соңды естімеген қызық дүние
екен» деп, әңгімесіне тұздық құйып қойсаң, қызды-қыздымен кешегі аты аңызға айналған жүйрік Құлагердің де шыққан тегін, «Өзіміздің Атығай-Қарауыл емес пе» дейтіндері табылады…
Негізі, «ел құлағы елу» деп тегін айтылмаған. Біз келгенде бүкіл Ақан ауылы «Керекуден Қадіржанның досы көңіл айтып келе жатыр екен, өзі айтыскер ақын әрі әнші көрінеді» деп гуілдеп отырғанға ұқсайды.
Күн кешкіріп қалғандықтан қаралы үйге ертеңгісін кіріп шығатын болып келістік те, Мерекенің әке-шешесінің үйіне ат байладық. Үй ішін алдын-ала ескертіп қойған болса керек, дастархан дайындығы да мейілінше мол болды. Кешкілік мейманға деп арнап сойған қойдың жас етімен соғымның сүрісі араласқан үйме табақ етті алдымызға тартқаны сол, осы сәтті аңдып тұрғандай ауыз үйден дабырлай кірген адамдардың дауысы естілді.
«Ассалаумағалейкум» деп төрге өткен екі-үш адамның арасынан өткен жылы айтыста танысқан ақын Құдайберлі Мырзабековты бірден таныдым.
Ол да өз кезегінде жиналғандарға мені бұрыннан танитындығын білдіріп, «Қалайсың-ей, солақайым, Балуан Шолағым?» деп, әзілдей сөйлеп, екеуіміз сол жерде шұрқырай амандасып жатырмыз.
Құдайберлі екеуіміз алғаш танысқанда кең отырып әңгімелесуге мүмкіндік болмаған. Өз басым осы сапарымда онымен қайта қауышып, қайта танысқандай әсер алдым. Ақан ауылындағы айналдырған үш күнде біраз азаматтармен танысып, үйлерінен дәм таттым.
Осы күндері Құдаш екеуіміз барған жеріміздегі дастархан басындағылардың қолқалауымен түннің бір уағына дейін неше мәрте айтысып, емін-еркін ән салып, әзіл-қалжыңымыз жарасып дегендей жиналғандарды да разы ғып, өзіміз де бір жасап қалдық.
Жанұямыз, туып-өскен еліміз, жеріміз жайлы әңгімелердің сыртында, айтыстың қыры мен сыры, ұлт өнерінің болашағы, шығармашылық жоспар деген секілді көптеген әңгімелер де айтылмай қалған жоқ.
Сондай бір әңгіменің ретінде Құдайберлі сәуір айының басында Алматыда Наурыз мерекесіне арналған республикалық айтыс өтетінін, өзі қазір соған дайындалып жатқандығын айтты.
«Неше күннен бері өлеңдегі аяқ алысыңды байқадым, жаман емес секілді. Мүмкіндігің болса барып қайт, айтысқа түспесең де ақындармен танысасың. Ол жерде бүгінгі таңда азуларын айға білеген Қонысбай Әбілов, Әселхан Қалыбекова, Ерік Асқаров, Әсия Беркенова, Әбдікәрім Манапов, Баянғали Әлімжанов, Есенқұл Жақыпбеков секілді айтыстың сен тұр, мен атайындары бас қосады. Солардың айтыстарын көзбен көріп, әңгімелерін өз ауыздарынан тыңдаудың өзі бір ғанибет» деді. Мен мұндай тосын ұсынысқа елең ете қалдым…

БІР ҮМІТ, БІР КҮДІК
Бұл наурыз айының ортасынан ауған шақ болатын. Есептеп көрсем, әлі де біраз уақыт бар секілді. Құдайберлінің айтқандары көңіліме жаққанымен, жоққа жүйрік жете ме? Мені қинағаны, Алматыға барып- қайтатын қаражат мәселесі болды. Жол бойы ары ойланып, бері ойланып, ақыры Екібастұзға жеткенде поездан түсіп қап, Жүрсін ағаға бардым.
Жүкең жұмысында екен, менің Көкшетаудан әкеле жатқан жаңалығым мен қатар өтінішімді де мұқият тыңдап болып, «Жарайды қаражат жағын қарастырармыз. Сен сонда Алматыға кіммен бармақсың, барған күннің өзінде ол жердегілер айтысқа қатыстыра қойса жақсы, ал қатыспай қалсаң бос жүріс боп кетпей ме?» – деп, алаңдаушылық білдірді.
Мен Жүкеңнің бұл сауалдарына тосылып қалдым. Дегенмен Құдаш досым делебемді қоздырып-ақ жіберсе керек. «Алматыға бара сала Мұқан ағама хабарласармын, сосын ары қарай көре жатармыз» – дедім, дүдәмалдау болса да, алған бетімнен қайтпаймын дегендей.
Бұл кезде Мұқан ағам ғылыми жұмыстарына байланысты Алматыға ауысып, жанұясы уақытша Керекуде қалған.
Жүкең сұраған ақшамды тауып беріп, біраз ақыл-кеңестерін айтып, «Ал жортқанда жолың болсын?» деп Павлодарға шығарып салды.
Ендігі мәселе облыстық мәдениет басқармасындағылардың алдынан өту. Олар рұхсат бермеген күннің өзінде, мен бұл сапардан қалмауға бекінгем. Ең бастысы Жүкең берген 80 сом ақша қалтамда.
Сол тұста Павлодар облыстық мәдениет басқармасын А. Колесников деген басқаратын. Мен оның орынбасары Дина Ораловаға қысқаша мән-жайды түсіндіріп, Алматыдағы айтыстың ұйымдастырушысы Жүрсін Ермановпен телефон арқылы сөйлесіп көруін өтіндім.
Дина Әлімқызы сол кездегі ұлттық өнерге деген көзқарасы оң адамдардың бірі болатын. Өтінішімді бірден қабылдап, Құдайберліден алған телефон номерін тере бастады.
Ар жақтағы телефон тұтқасын Жүрсін ағамыздың өзі алды. Дина Әлімқызы өзін таныстыра келіп, «Жүке, сіздерде республикалық Наурыз айтысы өтетін көрінеді, сол өнер додасына қосып, бағын сынаймыз ба?- деген бір жас ақынымыз бар еді, қарсы болмасаңыздар барып қайтса деп едік» деген өтініш білдірді.
Ол кезде Жүрсін ағамыздың атын естігенім болмаса, өзін әлі көрмегенмін. Кейін байқағаным, Жүкең жалпы кіммен сөйлессе де, өзін өте еркін әрі сенімді ұстайды екен. Әр сөзін нықтап-нықтап, ойын бұлтақтатпай ашық жеткізуімен де өзгелерден ерекшеленіп тұрады.
Сол жолы да әзіл-шыны аралас, «Біз павлодарлық қазақтарды мүлдем шоқынып кеткен екен деп жүрсек, айтысқа түсетін ақынымыз бар дейсіз бе?» деп бір түйреп алды да, «Ол өзі бұрын-соңды айтысқа түсіп көрген ақын ба еді?» деп сұрады.
Өз кезегінде Дина Әлімқызы да, «Иә, иә аудандық, облыстық айтыстарда тәп-тәуір өнер көрсетіп жүр» деп, мені біраз көтермелеп қойды.
Жүкең, «Республикалық айтысқа жүрексінбей, тұңғыш рет қатыссам деген талабы болса бірер күн ертерек келсін, әуелі аяқ алысын байқап көруіміз керек. Айтыс сәуір айының 3-4 күндері Алматыдағы Ленин сарайында өтеді. Келетін ақындардың барлығы «Жетісу» қонақ үйіне орналасатын болар, мен бір орынға тапсырыс бергізіп қояйын» деп, қысқа-қысқа қайырды да, менің аты-жөнімді жазып алды.
Мәссаған! Міне ғажап! Мен бұл мәселе «дәл осылай екі-ақ ауыз өтінішпен жеңіл шешіле қалады» деп ойламаған едім.
Дина Әлімқызы телефон тұтқасын орнына қойды да «Ал Серікжан, өзің-өз болып тұңғыш республикалық айтысқа аттанып барасың, ақ жол болсын!» деп, орнынан түрегеліп, қолымды алды. Мен бір ауыз сөзімді жерге тастамай, үлкен басымен өтінішімді орындаған Дина апайыма зор ризашылығымды білдіріп көшеге шықтым.
Көңілім әлденеге алаңдап, жүрегім әлде қуаныш, әлде қобалжудан ба атқақтап кетті. Мәдениет басқармасының қарсы бетінде қалалық атқару комитетінің ғимараты орналасқан. Сол жердегі шағын бақтың ішіне барып, орындықтардың біріне жайғастым да, «Осы әрекетім қалай болды екен, айдаладағы Құдаштың бір ауыз сөзіне бола желігіп, елдің бәрін дүрліктірген жоқпын ба? Ертең республикаға аты шыққан ақындардың бірімен айтысам
деп, масқара болып жеңіліп, оны бүкіл республикаға теледидардан көрсетіп жатса қайтем?» деп өз-өзіме сауал қойдым. Сол-ақ екен, қайдағы бір күдікті
ойлар мен қорқынышты сезімдер санамды осып-осып өткендей болды. Бірақ бәрі де кеш болатын. Ендігі жерде кері шегіну тіпті санаға да сыймайтын.
Орталықтағы авиакассалардың бірінен сәуірдің біріне билет алып, Кенжекөлге келдім. Жұбайым Дидар Алматыға айтысқа баратынымды естігенде, сенер-сенбес боп аузын ашып қалды. Оның өзіндік себебі де бар. Біріншіден 1-сәуір көпке мәлім күлкі күні. Ол күні жұрт бірін-бірі күлдіру үшін не қилы өтіріктер айтып, әзілдесіп жататын. Екіншіден, ол менің сахнаға шығып айтысқанымды Павлодар өңіріне көшіп келгелі өзімнен ғана естігені болмаса, көзімен көріп, құлағымен естіген емес. Тіпті, мені сахнадан ақын ретінде көз алдына елестете алмауы да мүмкін. Өйткені ол білетін Серік былайғы күндері ән-терме айтқаны болмаса, есі-дерті спорт, күндіз-түні өз жанын өзі жеп, көтергені көк темір, ұрғаны боксшылардың грушасы болатын. Енді кеп ай жоқ, шай жоқ «Алматыға айтысқа барамын» – дейді.