Әлібек Асқаров, жазушы: –  Қабдоловтың сөзі демеу болды

Облыстық А.Пушкин атындағы кітапхананың ұйымдастыруымен Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, жерлесіміз, қарымды қаламгер Әлібек Асқаровпен онлайн кездесу өтті. «Қаламгер сыры» деп аталған онлайн кездесуде жазушы әдебиетке келуі, шығармашылығы, соңғы шыққан кітаптары туралы әңгіме қозғап, оқырман сауалдарына жауап берді.

Алтайдың бауырында дүниеге келген  Әлібек Асылбайұлы Асқаров  о баста қылқалам шебері болуды мақсат тұтады. Бірақ Алматы көркемсурет училищесінің студентін сөз өнері де өзінің сиқырымен көп арбайды. Бұған өзінің мектепте бірге оқыған кластасы   Дидахмет Әшімхановтың, жазушы ағасы Оралхан Бөкеевтің қасында көп жүруі де әсер етсе керек.  Қолына қылқаламнан бөлек, қалам да ұстап алғашқы дүниелерін қағаз бетіне түсіре бастайды.

Бірде Дидахмет досы жас жазушылардың республикалық кеңесі болғалы жатқанын, соған делегат болып қатысатынын айтады. «Ойбай, олай болса мені де қатыстыр» дейді Әлекең. Сөйтіп,  делегат болмаса да, бұрыштан қосылып кіріп кетеді. Танитыны – Мархабат Байғұт пен Дидахмет Әшімханов қана.  Аға жазушылар жастардың дүниелерін оқып, пікірлерін айтып жатыр.   Мархабатты да, Дидахметті де мақтайды. Әлібек Асқаровтың  да әңгімесін оқиды. Шырт тыныштық.

«Бұл не болды?» деп, бәріне жаутаңдап қараймын. Үнсіздік. Біреу төмен қарап отыр, біреу жоғары қарап отыр дегендей. Бір кезде Қалихан Ысқақ ағам «Әй, бұл менің бауырым.  Мен сөйлейін» деп гүж ете қалды. Сосын «Сен суретшілікті оқып жүрсің ғой. Сен сол суретшілігіңе кет. Әдебиетте шатағың болмасын. Сенсіз де бізде жазғыштар жетеді» деді. Мен не деймін? Ағам айтқаннан кейін орнымнан тұрып, «енді бұл әдебиетшілерді, жазушыларды желкемнің шұңқыры көрсін» деп есікке жете бергенімде,  Зейнолла Қабдолов «Әй, сен кішкентай, тұра тұршы. Қайта қайырылшы»  деді.  Өзі жүрегі өте жұмсақ адам еді ғой.  Сосын «Сен суретші екенсің ғой. Жазуға ұмтылып жүр екенсің ғой. Бірақ мына Қалиханның айтқанына көне берме. Өйткені суретшінің көзімен көру  басқаша болады. Сондықтан сен жазуыңды тастамай, тағы да өзіңді сынашы» деді.  Осы Зейнолла ағамның   сөзі демеу болып, қолыма қалам алып, жаза бердім. Алдымен мақала жазуға кірістім. Үлкен-кішілі очерктерім «Лениншіл жас»  газетінде жарияланып жатты. «Жұлдыз» журналында істеп жүрген Оралхан ағамның  өзі бұғылар туралы мақалаға тапсырыс берді. Жалпы, бұғының жағдайын бала кезімізден білеміз ғой. Сол кезде Қазақстанның бәрі бұғы бағатын шығар деп ойлайтынбыз. Сөйтсек, біздің жақ қана бағады екен ғой.  Бұғылар туралы үлкен бір очерк жаздым. Оған Оралхан ағам «Маралдар маңып барады» деп тақырып қойды.  Мақаланың астына өзінің атын да  қосып қойды. Онысы мені қолдағаны. «Жұлдызға» шыққан сол мақала бәйгеге түсіп, бірінші орын алды.  Менің қаламгерлік жолым осылай басталды. Бүгінде 50-дің үстінде үлкенді-кішілі кітаптарым бар, – деді жазушы онлайн-кездесуде өзінің әдебиетке келуі туралы.

Жазушы онлайн-кездесуде соңғы жылдары қаламынан туып, жарық көрген шығармаларына да тоқталды. Солардың бірі – «Алтайда алтын күз еді» повесі.

-Осыдан біраз жыл бұрын Тәуелсіздіктің үлкен мейрамында Қастеев музейі көрме  ұйымдастырды.  Барсам,  көркемсурет училищесінде менімен бірге оқыған курстастарым  өріп жүр. Содан көрме біткен соң, бір топ адам мейрамханада отырмыз. Аздап қызып алған курстастарым маған «Сен бізді сатып кеттің» деп тиісе бастады.  Суретшіліктен жазушылыққа кеткенімді меңзейді. Одан «Біз туралы не жаздың?» деп сұрады. «Сенің базалық білімің бар ғой.  Суретшінің лабораториясын жақсы білесің ғой. Неге біз туралы жазбайсың?» деп кінәлағандай да болды. Бізге бір журналистер келеді, жеке көрмеміз, шығармашылығымыз туралы жазады. Әлгі дүниелерді оқығанда, өзіміз ұяламыз.  Өйткені олар  бояудың исін, суретші болмысын қайдан білсін. Шағын этюдтің өзінен де философия іздейтіндер кездеседі.  Мұрнын көкке көтерген кейбір жазушылар бізді сынайды  десті. Содан елге барғанда Ерен Жұмағұлов дейтін досым Аршатының ар жағындағы таудың етегіндегі аңшыларға арнап салған коттеджді беріп,  «сен осы жерде демалшы» деді. Сол жерде жатып, толғанып, «Алтайда алтын күз еді» деген повесті жаздым.  Суретшінің көзімен суретшінің өмірін жаздым. Осы дүниені жазу  арқылы өзімнің курстастарымның алдында ақталғандай болдым, – деді қаламгер. Аталған кітап «Однажды осенью, высоко в горах» деген атпен орыс тіліне де тәржімаланған көрінеді. Тіпті Пекин қаласында   төте жазумен  жарық көріпті.

Жазушы кейде өзінің көктемде, күзде Алматының баурайын аралаған кездерінде  этюд салуды армандайтынын да жасырмады.

Жазушы Әлібек Асқаровтың соңғы кездері жарық көрген тағы бір кітабы – «Приключения интурохотника». Шығарма о баста қазақша жазылған.

-1980 жылдардың аяғында, Горбачевтің тұсында өзіңді-өзің қаржыландыру деген мәселе туындап, көп мекемелер өте қиын жағдайды бастан кешті ғой.  Сол кезде Шығыс Қазақстанның аңшылық қоғамы да  қиындыққа ұшырап, тентіреп кете жаздады.  Шетелден аңшылар шақырып,  Алтайдың аңдарын саудаға салып, қаражат  тауып, тірлік етпекке талпынады. Шығарма Ерен Жұмағұлов деген досымның айтқан әңгімелері негізінде жазылды, – деді қаламгер бұл шығармасы туралы.  Кітаптың қазақша нұсқасы алдағы уақытта «Фолиант» баспасынан жарық көретін сыңайлы.

Кездесуде жазушы Оңтүстік Африкаға барған сапары туралы да әңгімеледі. Африка құрлығының оңтүстік шетіндегі Кейптаун қаласында өткізген сол күндері туралы жазушы «Қайырымды Үміт мүйісі» атты дүниесін жазады.

Сондай-ақ қаламгер былтыр желтоқсан айында жарық көрген «Моно Лизаның портреті» атты  кітабына да тоқталып өтті. «Социализм әңгімелері» деген циклге кіретін бұл шығармалар   қаламгердің жақын достарының, сыйлас ағаларының айтқан әңгімелерінің желісі бойынша жазылыпты.

Египеттен ерекше әсер алдым

Екі сағатқа жуық уақытқа созылған онлайн-кездесу барысында жазушы оқырман сауалдарын да жауапсыз қалдырмады.

-Кітаптарыңызды өзіңіз безендіресіз бе?

-Иә, өзім безендіремін. Мен негізі, көркемсурет училищесін  кітап безендіру мамандығы бойынша суретші-график болып бітіргенмін. Сондықтан біреудің жасағаны  ойымнан шықпаса, макетіне дейін өзім жасап беремін. Немесе суретшінің қасында отырып, мынаны былай жаса деп айтып отырамын. Сонау  90-жылдары министрдің орынбасары болып қызмет істегенде, кітап саудасы, баспалар бойынша куратор болдым.

-Мемлекеттік қызметте неше жыл жұмыс істедіңіз?

-Мемлекеттік қызметте 22 жылдай қызмет істедім. Мақтанатын дүниелер көп. Біз ең бірінші болып Президент әкімшілігіне қабылданған азаматтармыз.  Мемлекеттік қызметтің қызығы мен қиындығы  өте көп. Бірде Семей пединститутында өткен  кездесуде бір қыз  қолын көтеріп, «Айтыңызшы, мемлекеттік қызметке қалай кіруге болады?» деген сауал қойды. «Нешінші курс оқисың?» деймін. «Үшінші курс». «Онда былай істе: осы үшінші курста тездетіп тұрмысқа шығып ал. Өйткені мемлекеттік қызметке бір кірсең, бұрылуға шамаң келмейді» дедім. Бұл бір жағынан қалжың болса, екінші жағынан шындық болатын.  Мемлекеттік қызметті беріліп істеу керек. Мысалы, кейбір  жазушылар қай уақытта жазғысы келсе, сол уақытта қолына қалам алады ғой. Ал мен алты күн бойы жұмыс істеп, жазуға жексенбі күні ғана отыратынмын. Сонда үстелге отыра қалған кезде біртүрлі сағынышпен, ерекше құлшыныспен  жазасың. Жазған дүниелерімнің әсерлі шығатыны мүмкін сондықтан да болар.

-Қазақстанда сіз секілді суретші-жазушылар бар ма?

-Білуімше, Қазыбек Иса деген ақын досымыз   КазПИ-дің худграфын бітірген секілді. Сосын Оралхан Бөкей ағамның досы Анатолий Кимнің суретші екенін білемін. Жеке альбомы шыққан.

-Қанша елді, қанша жерді араладыңыз?

-Қызметтің арқасында  біраз елді, біраз жерді араладық қой.  Париждің өзінде 4-5 рет, Үндістанда екі рет болыппын.  Қытайда да, Пәкістанда да болдым. Сапарымның қай-қайсысында болмасын  өзіме керекті материалдар жинауға тырыстым. Десе де маған Египеттегі пирамидалар  ерекше әсер етті. Тіпті Париждің өзі мені олай толғандырған емес.

Кездесудің соңында жазушы онлайн-кездесуді ұйымдастырған кітапхана ұжымына үлкен алғысын білдірді.

Әзірлеген – Мейрамтай Иманғали