Мешітімізге Халифа Алтай аты берілсе…

Облысымыздың орталығы Өскемен қаласында бүгінгі таңда төрт мешіт үзіліссіз жұмыс істеуде. Алайда, соның біреуі ғана «Мұхамади» мешіті деген ресми атқа ие, қалған үш ғибадат үйінің атауы жоқ.
Олардың екеуі ел ішінде: «Защита мешіті», «Юбилейный кинотеатрының жанындағы орталық мешіт» деп аталса, Елбасы Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВТЫҢ бастамасымен бес мың намазханға арналып салынып, 2012 жылы пайдалануға берілген ғибадат үйі – «Жаңа мешіт», «Үлкен мешіт» немесе «КШТ-дағы мешіт» делініп жүр. Біздіңше, бұлай ету дұрыс емес. Ғибадат үйінің тұрақты атауы болғаны жөн деп білеміз және ол атауға елі сүйіп, халқы құрметтейтін, қоғамға, дінге адал қызмет етіп, көпшіліктен әділ бағасын ала білген тұлғаның есімі берілсе, құба-құп болар еді. Бұлай деуіміздің себебі де жоқ емес.
Еліміз тәуелсіздік алған жылдардың басында халқымыз бірден дінге бет қойып, жер-жерлерде Алланың жердегі ғибадат үйі – мешіттер көптеп салына бастады. Ол мешіттердің дені қалталы азаматтардың күшімен тұрғызылды. Жақсылықтың жаршысы болғандарға Алла разы болсын. Алайда, сол мешіттердің көбіне оны тұрғызуға қол ұшын бергендердің әкелерінің, аталарының (танымал болсын, болмасын) есімдері беріліп кете барды. Кейіннен ол үрдіске айналы. Осы тұста сол атауларға байланысты ел ішінде гу-гу әңгіме тарады. Жақсы жағынан емес, әрине.
Осылардың бәрін айта келе, біздің қозғайық деп отырған әңгімеміз тікелей Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері Халифа Алтай есіміне байланысты болғалы тұр.
Халифа Алтай (1917-2003ж.ж.) есімі – мұсылман әлеміне кеңінен танымал есім. Ата-бабасының кіндік қаны тамған атажұрттан жырақта туып, ұзақ жылдар бойына шет аймақтардың ауасымен тыныстап, суын сулап жүрсе де, жұдырақтай жүрегі үнемі «атамекен» деп соғып, бүйрегі елге бұрып келгеніне бұралаңы мол, соқтықпалы-соқпақты өмірбаяны куә.
Халифа Алтай 1917 жылы Шығыс Түркістанның Алтай аймағы, Шіңгіл ауданы, Жаргаланты өзенінің (қазіргі Моңғолияға қарайды) бойында қарапайым шаруа отбасында дүниеге келген. Алдымен әкесінен, одан кейін ауыл молдаларынан дәріс алып, сауатын ашады. 1933-1938 жылдары Қытайдағы қуғын-сүргінге байланысты ел-жұрты Баркөл, Гансу, Цинхай аймағына қоныс аударады.
1940 жылы Халифа Алтай және Елісхан, Зайып бастауымен бірнеше мың адам Тибет арқылы Үндістанға өтіп, 1941 жылы отбасымен Кашмир өлкесіне келіп тұрақтайды. Осында арабша, урдуша білім алады.
1951 жылы Пешавар қаласында Қытайдан көшіп келген қазақтар қоғамы құрылып, сонда жауапты хатшы болады. 1953-1954 жылдары Пәкістандағы қазақтардың Түркияға көшін ұйымдастыруға қатысады.
Түркияда шығармашылықпен айналысып, Шығыс Түркістаннан басталған азапты сапар туралы атамекенге деген сағынышқа негізделген өмірбаяндық кітаптар жазады. 1991 жылы Қазақстанға біржолата көшіп келеді.
Қазақ елі алғаш рет өз тәуелсіздігін жариялағанда барша алаш жұрты бөркін аспанға атып, шат-шадыман күй кешкені белгілі. Сол кезде Халифа Алтай сынды нар тұлға қандай күйде болды екен? Оны біреу білсе, біреу білмес. Ұларбек Нұрғалымұлының «Халифа Алтайдың көз жасы…» атты мақаласынан мына бір детальға назар аударып көрелік.
«Тәуелсіздік дегенде, көз алдымызға Ыстамбұл көшесінде сәждеге жығылып, еңкілдеп жылаған жарықтық Халифа Алтай атамыз еске түседі. Қытайға бодан болмаймыз деп Алтайдан ауып, Гималай асып, шөл кезіп, арып-ашып, қырылып-жойылып Түркияға табан тіреген ғой. Сол кісі 1991 жылы желтоқсан айының ортасында Ыстамбұл көшесінде келе жатып, көпшілік радиодан «Бүгін Қазақ елі тәуелсіздік алды, жер бетінде Қазақстан деген мемлекет пайда болды!» деп саңқ еткен дауысты естиді. Естиді де, егіліп жылайды. Сол тұрған жерінде құбыланы тауып алып, сәждеге бас қояды. Жаратқан Иеден: «Иә, Аллам, қазақ деген халыққа ақыры еркіндік бердің-ау, айбарлы мемлекет қыла гөр!» деп дұға тілейді. Қуаныштан ыршыған көз моншақтары тас еденге тырс-тырс тамып ұзақ жатыпты… Азаттықты аңсай-аңсай әбден зарыққан ақсақал ертесінде Қазақстанға бет түзепті».
Халифа Алтай атамекенге қоныс аударуын былай баяндайды: «1991 жылы ресми түрде шақырумен Алматыға келдім. 1992 жылы Президент Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ мырза қос азаматтық құқығын таныстыра, Қазақстан азаматтығы мен бір үй бере отыра жұмыстарымды марапаттады, бұл жерде оған шексіз рақметімді айтамын. Билік басындағылар және барша Қазақстан халқы риясыз сыйластық пен құрмет көрсеткенін атап айтқым келеді».
Жасының ұлғайғанына қарамастан, ата жұртқа оралысымен Халифа Алтай ислам дінін уағыздап, діни кітаптар аударып таратуға көп еңбек сіңірді. Ең алғаш 1991 жылы Халифа Алтай аударған қасиетті Құран Кәрімнің қазақша мағынасы мен түсінігі Құран Шәриф баспаханасында басылып, 800 мың данамен тегін таратылғанын барша қазақ баласы білуге тиіс.
Жүрегі үнемі елім, жерім деп соққан қайраткер тұлғаның басқадай да ауыз толтырып айтарлық еңбектері жетерлік. Солардың ішінде: «Қазақ түріктерінің шежіресі», «Естеліктерім», «Ата жұрттан Анадолыға дейін», «Алтайдан ауған ел», «Ғылымхал», «Ғибадатүл – Ислам», «Таңдамалы хадистер жинағы», «Құран әліпбесі және иманның шарттары», «Сияр – и – Нәби » (Әзірет Пайғамбар Әлейхиссаламның өмірбаяны) және тағы басқа көптеген діни тақырыпта жазылған кітаптары бар.
Шығармашылықпен айналыса жүріп Халифа Алтай 1995 – 2000 жылдары Қазақ радиосынан әр жұма сайын ислам дініне байланысты арнайы хабар жүргізді. Дүние жүзі қазақтары қауымдастығының жанынан құрылған «Инабат» имандылық тәрбие орталығының төрағасы қызметін атқарды. Нәтижесінде, қайраткер жанға ел алдындағы өлшеусіз еңбегі үшін Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығы берілді.
Өкінішке қарай, соңғы кездері Халифа Алтайдың Алла тағаланың ризалығы үшін ислам дінінің қанатын кеңге жайып өркендеуіне қосқан орасан зор еңбегі көмескі тартып, ел жадынан ұмытылып бара жатқан сыңайлы. Алдағы уақытта ислам діні үшін көп еңбек сіңіріп, елін шексіз сүйіп өткен асыл жанның жарқын істері ескеріліп, көпшіліктің қалауы, әрі сұрауы бойынша Өскемен қаласындағы облыстық мешітке Халифа Алтай есімі берілсе дейміз. Барын қадірлеп, жоғын жоқтай білетін барша алаш жұртының – кемел болашағы үшін жақсы үлгі, өшпес өнеге болар еді.

Өскемен қаласының ақсақалдары атынан:
Бақдәулет қажы Мурсалимов, Рамазан қажы Түсіпов, Шәріпхан Тоқтағұлов, Мұрат қажы Телебаев, Құскен қажы Баймолдин, Аманбол қажы Қуат, Қайырбек Айжігітов, Қабдеш қажы Бопырбаев, Рахметолла қажы Смағұл