Мемлекеттік қызметшілердің этикасы туралы не білеміз?
Мемлекеттік қызметтің моральдық-этикалық құрамдас бөлігі мемлекеттің демократиялық деңгейін, оның тұтастығы мен беделін анықтайды. Қалыптасқан жағдайларда мемлекеттік қызмет сияқты институтты басқару мәселелері мемлекеттің ерекше назарын талап етеді, өйткені, қоғамның жағымсыз көріністері мемлекеттік қызметшілердің моральдық бейнесінде де көрініс табады.
Бұл қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратын мемлекеттік қызмет институты және оның жұмысы қаншалықты ұйымдастырылғанына, мемлекеттік басқарудың тиімділігіне байланысты.
Қалыптасқан қоғамдық қатынастардағы өзгерістер мемлекеттік қызметті реттейтін құқықтық және моральдық нормаларды қайта қарауды қажет етті. Заңдылықтың, құқықтық тәртіптің жай-күйі, құқықтық мәдениеттің деңгейі, қоғам мен оның азаматтарының құқықтық санасы осы реттеушілердің тиімді өзара іс-қимылына байланысты. Мемлекеттік қызмет аппаратын реформалау процестерін ежелгі дәуірден бастап, соңғы онжылдықтарға дейінгі мемлекеттік органдардың бүкіл тарихында жинақталған тәжірибені есепке алмай және берік құқықтық базасыз реттеу мүмкін емес.
Қоғамдық сананың кез-келген басқа саласы сияқты, мемлекеттік қызметте қарым-қатынас пен мінез-құлықты реттеушілер құқық пен мораль. Олардың әсері өзара байланысты жүзеге асырылады. Демек, қызметшілердің мінез-құлқын бағалаудың қоғам жасаған моральдық критерийлері көбінесе құқықтық нормалардың мазмұнын анықтайды. Бұл саладағы заң шығаруға мемлекеттік қызметтің ерекшелігі әсер етеді. Ол сөзсіз оның табиғатынан туындайды және бұл бір уақытта, біріншіден, әлеуметтік-саяси институт, екіншіден, менеджерлердің кәсіби қабатының саласы, үшіншіден, билік құрылымы болып табылады.
Тиімді болу үшін мемлекеттік қызмет берік рухани-адамгершілік негізге негізделуі тиіс. Бұл оның табиғатына байланысты: осы еріктің моральдық негіздерін, осы функцияны орындаушыларға қойылатын қоғамдық талаптарды ескере отырып, мемлекеттік ерік қоғамында іске асыру функциясын сәтті жүзеге асыруға болады.
Мемлекеттік қызметтің мақсаттары, оның жетекші принциптері, нормалары, кадрларына қойылатын кәсіби талаптар – барлығы оның бағытын, негізгі доминанттарын шешуші дәрежеде айқындайтын моральдық аспектіні қамтиды. Билік органдарындағы моральдық ахуал, жауапты шенеуніктің арамдығы биліктің кез-келген жақсы ниетіне нұқсан келтіруі мүмкін. Қоғамдық пікірде мемлекеттік қызметшілердің беделі ең алдымен олардың әдептілігімен, әділдігімен байланысты.
“Этика” термині ежелгі грек тілінен, “этос” сөзінен шыққан – тұрғын үй, ұя деген мағынаны білдіреді. Кейінірек бұл ұғым басқа мағынаға ие болады да, кез-келген құбылыстың тұрақты табиғатын, оның ішінде адамның мінезі, ішкі табиғатын көрсетеді. “Этика”, “мораль” терминдері өзінің этимологиялық мазмұны мен пайда болу тарихы бойынша бірдей, мағыналы түрде қиылысады және негізінен бір – бірін алмастырады. Біз “этикалық ережелер”, “моральдық қағидалар”, “моральдық нормалар” дейміз, жалпы ұғымға әртүрлі семантикалық реңктер береміз.
Адамның кез-келген кәсіби қызметі корпоративті кәсіби этиканы қалыптастырады. Ол өзінің моральдық нормаларымен қызметкердің мінез-құлқын реттейді. Кәсіби этика әсіресе, басқару құрылымдары үшін және ең алдымен мемлекеттік қызмет үшін өте маңызды.
Мемлекеттік қызмет этикасы – кәсіби этиканың бір түрі ретінде, мемлекеттік қызметтегі адами қатынастардың белгілі бір түрін белгілейтін моральдық-адамгершілік нормалар жүйесі. Ол шенеуніктің адамгершілік мәніне қарай, оның мемлекетпен, мемлекеттік қызметшілермен, азаматтық қоғаммен қарым-қатынасының сипатына қойылатын моральдық талаптарды білдіретін принциптерді, ережелер мен нормаларды қамтиды.
Ермек Қорабаев,
облыстық Әділет департаменті
басшысының орынбасары
