МАЛ ТҰҚЫМЫН АСЫЛДАНДЫРУҒА МАҢЫЗ БЕРІП ОТЫР

Кеше облыс әкімі Даниал АХМЕТОВ жұмыс сапарымен Бородулиха ауданында болып, шаруа қожалықтарының тыныс-тіршілігімен танысты. Ел Президенті ерекше қадағалайтын асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту тапсырмасының жергілікті жерде жемісті іске асырылып жатқанына куә болды.
Бұл өңірде жас мамандарды жұмысқа тарту, баспанамен қамту мәселелері де мықтап қолға алынғаны көрініп тұр. Михаиличенко тірек елді мекенінде «Новая заря» шаруа қожалығы» ЖШС-нің тапсырысы бойынша мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында салынып жатқан қос пәтерлі жаңа тұрғын үйлер соның нақты мысалы деуге болады. Ауыл әкімінің айтуынша, жергілікті шаруашылық құрылымдар өздеріне қажетті мамандарды тарту үшін лайықты еңбекақысы бар тұрақты жұмыс орнын ұсынумен қатар баспанамен қамтуды да естен шығармапты. Бүгінде жоспарланған он пәтерлі бес үйдің екеуінің құрылысы толық аяқталған. Алдағы жазға дейін қалғандары қатарға қосылмақ. Ол үйлерге дәрігер, ветеринар сияқты ауылдық жерде жоғары сұраныстағы өзге де мамандық иелері орналаспақ. Жаңа үйлердің ішін аралап, көріп шықан облыс әкімі жастардың ауылға қарай ағылуына мұндай бастамалардың берері мол екенін айтты.

Сүт өндірісіне сүбелі үлес қоспақ

Іскер азамат Ахмет Матаев жетекшілік ететін «Новая заря» серіктестігі негізінен етті-сүтті ірі қара малын өсірумен, өсімдік шаруашылығымен айналысады. Қожалықта етті бағыттағы қазақтың ақбас сиырлары, сүтті бағыттағы симменталь тұқымды ірі қара малы бағылуда. Болашақта 600 басқа арналған тауарлы-сүт фермасын құру қанатқақты жобасы жүзеге асырылмақ. Оның бірі Песчанка ауылында 2016 жылы қолданысқа берілсе, екіншісі 2017 жылы Буркотовада іске қосылады. Тауарлы-сүт ферманың құрылысына құйылатын инвестиция шамамен 1 578 миллион теңгені құрайды. Қанатқақты жоба сәтті орындалса, симменталь тұқымды сауын сиырлардың әрқайсысынан жылына 5-6 мың тоннаға дейін сүт өндіруге қол жеткізіледі. Ең бастысы, мұнда сүтті өндіру технологиясы сүт шаруашылығының барлық қағидаттарын сақтай отырып жүзеге асырылады. Ары қарай оны өңдеу, бірнеше түрлі тауарлар өндіріп шығару, сату сияқты жоспарлар көп. Қысқасы, еліміздегі сүт өндіру ісіне сүбелі үлес қоспақшы.
Әңгіме барысында «Новая заря» серіктестігінің жетекшісі Ахмет Матаев симменталь сиырларын сонау Германиядан әкелетінін айтты.
– Сіздер Германияға сиырларды алуға барғанда, міндетті түрде облыстық ауыл шаруашылығы басқармасынан және басқа жауапты орындардан кәсібін жетік білетін сала мамандары бірге барғаны дұрыс. Бізге қажетті ірі қараларды іріктеп алып, елге жөнелткенше сонда болуы тиіс. Әйтпесе, ертеңгі күні таңдап алынған малдардың орнына ол жақтағылар басқасын тиеп жіберуі мүмкін, – деп түсіндірді аймақ басшысы Даниал АХМЕТОВ.
Сондай-ақ, аталмыш қожалық 400 басқа арналған шаруашылық кешенін тұрғызуды көздеп отыр. Ондағы мақсат – бүгінгі заман талабына сай тауарлы-сүт шаруашылығын құру. Ол үшін 400 бас асыл тұқымды голштин-фриз малы сатып алынбақ. Жоба 320 миллион теңгеге бағаланған, оның ішінде 262 миллион теңге меншікті қаражат болса, 58 миллион теңгесі бюджеттен бөлінбек. Кешен қызметінде швециялық «DeLaval» компаниясының заманауи жабдықтары қолданылмақ. Соның арқасында бір сиырдан сауылатын сүттің мөлшерін жылына 6-7 мың тоннаға дейін жеткізіп, сиыр сауу процестері түгел автоматтандырылмақ.
Алдағы уақытта «S-Milk» ЖШС Семей қаласында жұмыс қуаттылығы тәулігіне 50 тоннаға жететін сүт өнімдерін қайтара өңдеу комбинатын ашпақ. Жобаның құны – 1 300 миллион теңге. Болашақта пастерленген, құрғақ, қышқыл сүт түрлерін, сары май шығаратын аталмыш комбинатта 115 жұмыс орны құрылмақ. Зауыт Италия, Болгария, Словакия, Ресей сынды еуропалық елдердің озық технологиялы құрылғыларымен жабдықталады.
– Қолға алып жатқан жобаларыңыз жақсы екен. Бірақ өндірген өнімдерді өткізу жағын да қазірден бастап ойластыру керек. Біздің облыста қазір білім, денсаулық сақтау салалары жалпы сомасы 1,5 миллиард теңгеге сапасы белгісіз сүт сатып алып отыр. Бұдан былай ондайға жол берілмейді, тиісті тапсырма берілді. Енді әлеуметтік мекемелер сүт пен сүт өнімдерін кез келген шаруашылықтан емес, тек арнайы зауыттардан ғана сатып алады. Бұл екі жаққа да тиімді, – деген облыс әкімі ауыл тұрғындары ірі өндірушілерге өткізетін сүттің сапасы дұрыс болуы үшін барлық жауапты адамдар, яғни, ветеринардан бастап ауылдық округтің әкімі, әрбір тұрғын жұмыла әрекет етуі қажеттігін ескертті.
Бұған қоса аймақ басшысы өзінің орынбасары Дүйсенғазы Мусинге сүт қабылдау бекеттерінде орналасатын инженерлік жүйелермен қамтылған, Ресейде шығарылған модульдік ғимараттардың қондырғыларын өзіміздің «Үлбі металлургиялық зауытында» шығару мәселесін қарастыруды тапсырды. Оның өзіндік артықшылықтары бар. Біріншіден, біздің өндіру технологиямыз ресейлік әріптестермен салыстырғанда анағұрлым озық. Екіншіден, тауардың өзіндік құны арзанға түспек. Үшіншіден, ең маңыздысы – отандық өнім.
Сол секілді сүт тасушы жүк көліктерін (КамАЗ) шаруашылық құрылымдар сырттан сатып алмауы үшін Семейдегі «СемАЗ» кәсіпорнында дәл сондай жабдықталған көліктерді құрастыру қажеттігін шегелеп тұрып тапсырды. Тіпті, ондай техникаларды сатып алуға алдымен бюджеттен қаражат бөліп, кейін оны қайтаруда мемлекет пен шаруа қожалығы өзара есеп айырысатындай мүмкіндіктер қарастыруды жүктеді.
Ресми деректерге сүйенсек, Бородулиха ауданында қазір барлығы 4 сүт қабылдау бекеті жұмыс істеп тұр. Жақын келешекте тағы үшеуін ашу жоспарда бар. Аудан бойынша мүйізді ірі қараның саны 36 мың басқа жуықтаған, оның ішінде сауын сиырлардың үлесі – 7711.

Қазақтың ақбас сиырын көбейтіп, сатып жатыр

Аймақ басшысы аралаған келесі нысан – Жаңа Шүлбі ауылдық округінде орналасқан «Лазарев және К» ЖШС. Бұл серіктестіктің негізгі кәсібі – асыл тұқымды мал және өсімдік шаруашылығы. Азын-аулақ таза қанды жылқылар да ұстайды екен. Арысы – сонау Еуропаның шетінен алдыртқан ағылшын арғымақтары, берісі – өзіміздің Қостанайдағы жылқы зауытынан жеткізілген қазақы қылқұйрықтар.
«Лазарев және К» қожалығының тағы бір ерекшелігі – етті бағыттағы қазақтың ақбас сиырларын көбейтіп, сатумен айналысуы. Естеріңізге салсақ, Елбасы 2016 жылға қарай экспортқа шығарылатын ірі қара етінің көлемін 60 тоннаға дейін жеткізуді жүктеген-ді. Содан бері ел Үкіметі етті ірі қараның басын еселеуге бағытталған жұмыстарды жүйелі жүргізіп жатыр. Ендеше Президент артқан міндет үдесінен шығуда қазақтың ақбас сиырларының санын арттырудың маңыздылығы жоғары.
Иә, расымен де, қазақ және қалмақ сиырларын герефорд бұқасымен будандастыру арқылы алынған қазақтың ақбас сиырының тұқымы өзіне тән қасиеттерімен ерекшеленеді. Мәселен, қатты аязға төзімді, қар қалың болмаса қыс бойы далада жайылып шығады, етінің құнарлығы жоғары, мол өнім береді деп айта берсек, артықшылықтары жетіп артылады. Қазір бұл тұқымды ірі қара малы еліміздің барлық өңірлерінде дерлік бар. Дегенмен, Шығыс Қазақстанда ақбас сиырлардың үлес салмағы басым. Республиканың өзге аймақтары бізден келіп тұқымдық малдарды сатып әкетеді. Өткен жылы «Лазарев және К» шаруа қожалығы 60 тайынша мен 20 бұқашықты сатыпты.
– Біздің шаруашылық ет өндірмейді, тұқымы асыл қазақтың ақбас сиырларын көбейтіп, сатумен айналысады. Қазір қолымызда жет жүз бастан астам ірі қара малы бар. Оларға деген сұраныс жоғары, Шымкент, Тараз, Талдықорған қалаларынан келіп сатып әкетеді. Облысымыздың аудандарынан да алушылар бар. Өзіміздің қаражат есебінен 1200 басқа арналған асыл тұқымды репродуктор құрылысын бастадық, 2017 жылы аяқтаймыз. Жобаның құны 100 миллион теңге, – дейді «Лазарев және К» ЖШС директоры Петр Лазарев.
Сонымен қатар мұнда облыс әкімі аталмыш серіктестіктің астық (бидай, сұлы, күнбағыс т.б дақылдар) сақтайтын үлкен екі қоймасын аралап көрді. Бір қоймада 400 тонна бидай қоры жатыр. Павлодарлық өндірушілерден сатып алған екі қойманың сыртқы жабын материалының құны 32 миллион теңгеге шығыпты. Аймақ басшысының есебінше, кең әрі барлық талаптарға сай келетін мұндай ғимарат үшін бұл қымбат емес.

Ресейдегі баға отандық өндірушілерді тығырыққа тіреді

Аудандағы іргелі ұжымдардың бірі «Е.Зәйтенов» шаруа қожалығы тың жобаларымен дамудың жаңа белестерін бағындыруға бел буыпты. Ондағы инновациялық сиыр сауу аппараты, суармалы егіншілікте қолданылатын ирригациондық жылжымалы құрылғылар, табиғи құрамын сақтай отырып сапалы сүт пен ірімшік өндіру технологиялары, бәрі-бәрі ауыз толтырып айтуға тұрарлық дүниелер. Осыншама инновациялық игіліктермен танысқан облыс әкімі Даниал АХМЕТОВ бұл жобаларға оң бағасын беріп, ары қарай мемлекет тарапынан тиісінше қолдау-көмек көрсетілетінін жеткізді. Оның ішінде өңірдің білім ошақтары мен денсаулық сақтау мекемелерін сапалы сүтпен және сүт өнімдерімен қамту үшін мемлекеттік сатып алуға қатысуға «Е.Зәйтеновті» міндетті түрде тарту керектігін ескертті.
Қожалық жетекшісі Ербол Зәйтеновтің айтуынша, роботтардың көмегімен әр сиырдан жылына 4,5 мыңнан 6,5 мың литрге дейін сүт сауылады екен. Бүгінде автоматтандырылған фермада отыздан астам сиыр бар. Келешекте олардың санын арттыру көзделіп отыр. Оның да өзіндік себебі бар, өйткені, заманауи кешенде жұмыс істеп тұрған төрт аппарат 240 сиырды саууға әлеуетті. «Deleval» деп аталатын бұл шведтік навигациялы-жылжымалы технологияның жұмыс істеуі бірінші кезекте ферманың заманауи бағытта құрылғанын аңғартады.
Өңір басшысы шаруашылық қарамағындағы сиырлардың күтімін, оларға берілетін азықтандыру рационын, «сауыншы роботтар» қызмет көрсететін автоматтандырылған кешеннің, мал соятын, шұжық шығаратын, күнбағыс майын өндіретін цехтардың, ұн тартатын диірменнің жұмысымен танысты. Бір ғана қожалықта осыншама қызмет түрінің болуы, қажетті ауыл шаруашылық өнімдерін өзінде өндіріп отырғандығы аймақ басшысының ризашылығын туғызды.
Расымен де, көпсалалы шаруашылық негізінен өсімдік және мал өсірумен айналысқанымен, басқа ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеуді жақсы игерген. Ұнның бірінші және жоғары сорттары, бидай ұнынан пісірілген бірінші сортты нан, тоқаш өнімдері, шұжық өнімдерінің көптеген түрлері, ашытылған сүт өнімдері, «Гауда» ірімшігі, өсімдік майын шығару – соның бір дәлелі. «Е.Зәйтенов» өндіретін сүт және ірімшік, қаймақ, айран сияқты сүт өнімдері сапасы жағынан ресейлік бәсекелестеріне қарағанда әлдеқайда көшілгері. Соған қарамастан бүгінде тауарларға сұраныс мүлдем төмендеп кеткен. Бұл бірінші кезекте рубль бағамының құлдырауы салдарынан ресейлік ауылшаруашылық өнімдердің күрт арзандап кетуімен байланысты дейді Ербол Зәйтенов. Кәсіпорынның бұрынғы тұтынушылары болған Өскемен, Семей, Риддер қалалары, Жезкент кенті жаппай ресейлік өндірушілердің бағасы арзан тауарларын алуға көшкен. Сапасына көңіл аударып жатқан олар жоқ. Ашық шекарадан ағылған тауарлар қазақстандық нарықты толтыруда. Ал «Е.Зәйтенов» секілді жергілікті өндірушілердің қоймасында 50 тоннаға дейін дайын ірімшік өтпей тұр. Өз кезегінде облыс басшысы бұл мәселенің түйінін шешетін басқа жолдарды қарастыру керектігін айтты.
Сонымен қатар, облыс әкімі Даниал АХМЕТОВ Ивановка ауылындағы орта мектеп пен дәрігерлік амбулаторияға, сондай-ақ, Бородулиха ауылындағы 80 орындық аудандық ауруханаға ат басын бұрып, әлеуметтік нысандардың тыныс-тіршілігін көзімен көрді. Аталған мемлекеттік мекемелердің материалдық-техникалық базасын, кадрлармен қамтылуын сұрап, білді. Мамандармен тілдесті. Мектеп жанынан ашылған, бүгінде 25 бүлдіршін тәрбиеленіп жатқан шағын орталықта болды.

Серік Әбілхан