Қырманда жұмыс қызып тұр

Азамат Темірбеков

Облыста дәнді және дәнді-бұршақты дақылдарды ору жұмыстары аяқталып, майлы дақылдарды жинау басталды.

Естеріңізде болса, біз бұған дейін биыл Шығыс Қазақстанда орылатын егіс алқаптары былтырғыға қарағанда 24 мың гектарға артып, орташа түсім жылдағы деңгейден төмен болмайтыны болжанып отырғаны жайында хабарлаған болатынбыз. Ауыл шаруашылығы басқармасының таратқан ақпараты бойынша, күрішті қоспағанда дәнді және бұршақты дақылдарды жинау жұмыстарының тамыз айынан  бері жалғасып келе жатқанын және орақ науқанының еш кедергісіз жылдағы уақытында басталғанын айтқан едік.

Орташа түсім былтырғыдан жоғары

Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының соңғы аптада жолдаған ақпаратына сүйенсек, биыл өңірдегі күзгі жиын-терін алқабының көлемі  639 мың гектардан асып жығылатын көрінеді. Оның ішінде, 44,5 пайызы дәнді және дәнді-бұршақты дақылдар, 32,7 пайызы майлы дақылдар, 20,2 пайызы мал азықтық дақылдар болса, қалғаны көкөніс пен бақша дақылдары.

Басқарманың ақпараттарына сәйкес, қазіргі уақытта облыс бойынша дәнді және дәнді-бұршақты дақылдар 284,72 мың гектар алқаптан жиналып үлгерген. Бұл аталмыш дақыл түрлерінің жүз пайыз орылғанын білдіреді. Алдын ала есептелген бункерлік салмақтағы жалпы жиналған астық мөлшері 559,71 тоннаға  жетіп, орташа түсім гектарынан 19,66 центнер болды. Былтыр бұл көрсеткіш 16,70 центнер шамасында еді.

Қытымыр қыста талғажау ететін, я болмаса сататын дақылдан бөлек, диқан үшін тағы бір маңызды мәселе – келер жылы себілетін тұқымдық материалды дайындау. Алтайдың ұзақ, қатал қысында дақыл сақтаудың машақаты да зор екені белгілі. Қамбаның құрғақ әрі қалыпты температуралық режимін сақтау да өте маңызды. Дегенмен жыл он екі ай қайта айналып соғатын осы іске машықтанған шаруа үшін мұның үйреншікті іс екені де рас.  Сол себепті, қазіргі уақытта өңірде келер жылдың көктемінде себілетін тұқымдық материалды дайындау жұмыстары да қызу жүргізіліп жатыр. Атап айтсақ, бүгінгі күні биылғы түсімнен қамбаларға 51 мың тонна тұқым  құйылып, барлық сақтауға қажетті тұқымның 42 пайызы жиналды.

Түсім 3 центнерге артық

Қыркүйек айының 19-шы жұлдызынан бастап облыстағы ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер майлы дақылдарды жинау науқанына кірісті. Бүгінгі күні 204,10 мың гектар аумақ орылып біткен. Бұл барлық жиналуы қажет майлы дақылдардың 97 пайызына тең. Басқарманың ақпаратына сүйенсек, аталмыш дақыл түрлерінің қазіргі уақытта орылған алғашқы бункерлік салмағы 345 мың тоннаға жетіп, орташа түсім гектарынан 16,94 центнер болды. Осылайша, биылғы орташа түсім өткен жылғы көрсеткішпен салыстырғанда үш центнерге артқан. Былтыр облыс бойынша майлы дақылдардың орташа түсімі гектарына 13,80 центнерді құраған болатын.

Жалпы, осы жылы егіс алқаптарының басым бөлігіне жаздық дақылдар егілсе, қалғанына күздік дақылдар отырғызылған еді. Бұдан бөлек, 137,5 мың гектар аумаққа көпжылдық шөп дақылдары отырғызылып, мал азығы егілетін алаңдар көлемі өткен жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 14,6 мың гектарға артқан болатын. Сонымен қатар  биыл жаздық астық дақылдары жалпы егіс алаңының 43 пайызына егілсе, көлемі бойынша екінші орынды 35 пайыз көрсеткішпен майлы дақылдар алды.

Бұған дейін, бүгінгі күні күнбағыс дақылынан басқа дақылдардың егіс алаңдарының жоспарланған құрылымы жер өңдеу жүйесінің ғылыми негіздемесіне сай келетіні жайында хабарлаған едік. Облыстық ауыл шаруашылығы тәжірибелік станциясының мамандары аталмыш дақыл түрін егудің ең жоғары үлесі өңірде 25 пайыз болу керегін айтқан. Дей тұрғанмен бұл осы дақыл түрін өсіруді қолға алған шаруалар үшін еш қиындық тудырмаған сыңайлы. Өйткені бүгінгі күні күнбағыс егілген егістіктердің үлесі облыс бойынша 33 пайызға жеткен.

Бақша дақылдары жиналып жатыр

Облыста картоп пен басқа көкөніс түрлерін жинау науқаны қызу жүргізілуде. Қазірдің өзінде облыс бойынша он мың гектар алқаптан картоп жиналған. Бұл осы көкөніс түрінің жалпы жиналуы тиіс мөлшерінің 84,9 пайызы. Оның үстіне биыл картоптың түсімі де жаман емес. Яғни өңірде жиналған картоптың жалпы мөлшері 220 мың тоннадан асып жығылып, орташа түсім гектарына 223 центнерге жетті.

Сондай-ақ 300 гектар алқаптан қырыққабат жиналып, жалпы түсім 10,5 мың тонна болса, орташа түсім гектарынан 352 центнер, отыз гектар алқаптан 898 тонна пияз жиналып, орташа түсім гектарынан  289 центнер болды. Дегенмен бұл көрсеткіш осымен тоқтап қалмайды. Өйткені қазіргі уақытта қырыққабат отырғызылған алқаптардың 40 пайызы, ал пияздың 11 пайызы ғана жиналып үлгерді.

Жанар-жағармай жеткілікті

Орақ маусымы басталғанда жыл сайын қайта айналып соғатын проблемалардың бірі – жанар-жағармай тапшылығы екені бесенеден белгілі. Биыл да елімізде бұл мәселенің туындағаны белгілі. Жер-жерде дизель тапшылығы мен бағаның шарықтауы сияқты мәселелер пайда болды. Дей тұрғанмен облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы қазіргі уақытта өңірлердегі жанар-жағармай тапшылығының орташа деңгейде тұрғанын атап өтті. Оpaқ науқанын ойдағыдай өткізу үшін қажетті жанар-жағармайды жеткізуге міндетті операторлар белгіленген. Атап айтсақ, бүгінде облыс бойынша осындай 20 оператор жұмыс істейді.

2022 жылы күзгі дала жұмыстарын жүргізу үшін еліміздің Энергетика министрлігі Шығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы құрылымдарына Павлодар мұнай-химия зауытынан 17,9 мың тонна дизель отынын бөлді. Аталған дизель отынының көлемі тамыз айына 7,4 мың тонна, қыркүйекте 7,6 мың тонна және қазан айына 2,8 мың тонна бөлінді. Операторлар тамыз және қыркүйек айларында бір литр дизель отынын  204- 212 теңгеден босатты. Дизель отынын бөлуде субсидиялау шаралары қарастырылмаған.

Бүгінде тамыз айына опреаторлар тарапынан бөлінген 7,4 мың тонна дизель отыны толық жеткізіліп, ақысы толық төленген. Ал қыркүйек айына бөлінген жанар-жағармайдың ақысы толық төленіп, басым мөлшері жеткізіліп үлгерді. Қараша айына жоспарланған дизель отыны бойынша келісімшарттар жасалып, ақысын төлеу жұмыстары жүргізілуде.

Күзгі орақ науқанына қарайластырылған жанар-жағармайдың зауыттан босатылатын бағасы еліміздің Энергетика министрлігі тамыз айына бекіткен деңгейден, яғни тоннасы 222 мың теңгеден жоғары көтерілген жоқ.

Оған қоса, күнбағыс дәнін кептіру үшін қосымша 3,2 мың тонна жанар-жағармай бөлінген. Оның 1,8 мың тоннасын Павлодар мұнай-химия зауыты бөлсе, қалғанын Шымкент мұнай-химия зауыты қарастыруда. Бұл мақсатқа бөлінуі көзделген жанар-жағармайдың зауыттан босату бағасы тоннасына – 227 мың теңге.

Біз бұған дейін жаңа өнімді өңдеу үшін облыс аумағындағы шаруашылықтарда әртүрлі қуаттылықтағы 209 механикаландырылған токтың астықты бастапқы өңдеуді қамтамасыз ететіні жайында хабарлаған едік. Бұдан басқа облыста ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін сақтаумен қуаттылығы 327,9 мың тонна болатын лицензияланған бес элеватор айналысады.

Бұдан бөлек, облыстағы шаруашылықтардың техникалық қамтамасыз етілуі де жаман емес көрінеді. Атап айтсақ, биыл егіс алқаптарына 2074 астық жинайтын комбайн шықса, оның 355-і өнімділігі жоғары заманауи комбайн. Комбайнға орташа маусымдық жүктеме 350 гектардан аспайды, яғни бір комбайнның маусымдық жүктемесі 300 мото/сағат немесе 600 гектарға дейін. Мамандардың хабарлауынша, бұл жинау маусымына арналған нормативтік жүктемеге сәйкес келеді екен.

Азықтық базаның азабынан құтыламыз

Өңірімізде соңғы жылдары мал басының көбеюі мал азықтық дақылдардың маңыздылығын арттырды. Осы бағытта жұмыс істеп жатқан селекционер мамандар мен шаруалардың қоян-қолтық жұмыстарының нәтижесінде мал азықтық дақылдардың жаңа сорттарын алуға басты назар аударыла бастады. Төрт түліктің саны көбейген біздің өңір үшін бұл таптырмайтын мүмкіндік. Мамандар осы уақытқа дейін дәстүрлі түрде өсіріліп келген мал азықтық дақылдарды көбейтумен ғана айналыспай, сонымен қатар олардың жаңа сорттарын алуға да ден қойған.

Бұған дейін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев аграрилердің алдына селекциялық жұмыстарды жандандыруға байланысты үлкен міндет қойған болатын. Ауыл шаруашылығы министрлігін сынға алған Президент тұқымдық материалдың басым бөлігін шетелдерден жеткізілетінін алға тартқан. Сол себепті бұл жағдайды түзету үшін өңірдің осы мәселеге жауапты мемлекеттік органдары биыл бұл істі одан әрі жандандыра түсті.

Нәтиже де жаман емес. Атап айтсақ, қазіргі уақытта алдағы қыс маусымында төрт түлікті қаһарлы қыстан қиналмай шығаруға 906 мың тоннадан астам пішен, 84,1 мың тонна пішендеме әзірленді. Оған қоса, 154,8 мың тонна сүрлем жабылып, 116 мың тоннадан астам мөлшерде концентрацияланған жем дайындалды.