Көп балалы жүргізушілерге мемлекет тарапынан жеңілдік жасалмай ма?

7-қаңтар күні күшіне енген жол қозғалысының жаңа ережесі еліміздегі темір тұлпар тізгіндеген жүргізушілерді абыр-сабыр күйге салды. Жүргізушілерді ғана емес, сонымен қоса балалы жолаушылардың да басын ауыртқан мәселеге айналды бұл өзі.
Жаңа ережеге сәйкес, кез келген жүргiзушi өзімен бiрге көлігінде 12 жасқа дейiнгi балаларды тасымалдайтын арнайы құрылғыларды алып жүруге мiндеттелдi. Бұл талап такси жүргізушілеріне де қатысты. Тәртіпке ба-
ғынбағандар 5 АЕК көле-мінде айыппұл төлейді. Ал егер осындай жағдай бір жылда 3 рет қайталанса, жүргізуші алты айға дейін куәлігінен айырылады.
«Такси жүргiзушiсi ал-дыңғы орында баланы тасымалдайтын арнайы отырғышты, ал артқы жақта үш орынға арналған арнайы қондырғыларды өзiмен бiрге жүксалғышында алып жүруi тиiс. Өйткені қауiпсiздiк белдiктерi жол-көлiк оқиғасы кезінде балаларды қорғай алмайды» делінген ІІМ-нің ресми хабарламасында.

Орындықтар саудасы қызып тұр

Иә, адам өмірінің қауіпсіздігі бәрінен қымбат. Құзырлы орындар керек деп тапса, орындық орнатудан ешкім қашпайды. Бірақ сол құрылғыға бәрінің қолы бірдей жетпей жатқанын қайтейік. Өңірдің өзге қалалары мен аудандарын қайдам, Өскеменнің өзінде жыл басталғалы орындық іздегендер автодүкен сөрелерін босатып қойған. Аспандап тұрған
бағасына да қараған жоқ, пышақ үстінен талап алды. Балалар орындығы мен қауіпсіздік белдігіне арналған құрылғының жаңа тобы келгенше алушылардың дүрлігуі басылатын түрі жоқ.
– Амал жоқ, алу керек. Заңнан аттап кетпейсің ғой. Алмасаң айыппұл салады, тіпті, куәлікті алып қояды дейді. Көлікпен бір жерге шыққанда баланы үйге жалғыз тастап тағы кете алмайсың.
Қымбат болса да қайтеміз, аламыз. Соның өзін таппай жүрміз. Кешелі бері бірнеше дүкенді араладым, таусылып қалыпты. Базарда сатпайды екен. Алматыдағы ағайындарға тапсырыс беріп қойдым, сол жақтан әкелермін, – дейді Өскемен қаласының тұрғыны Фарид Исмаилов.
Фарид тәрізді автокресло іздеп табанынан таусылған жанның бірі – Ержан. Өскемендегі кәсіпорындардың бірінде металлург болып жұмыс істейтін оған жаңа ереже ауыр соғуда. Өйткені, Ержанның 12 жасқа толмаған үш баласы бар. Олардың әрқайсысына орындық сатып алу үшін біраз шығындану қажет.
– Сапалы креслоның біреуі ғана отыз мың теңгеден кем соқпайды екен. Маған сонда үш баламды көлікпен алып жүруім үшін жоқ дегенде тоқсан мың теңге қажет. Яғни, бір айлық еңбекақым жұмсалады, – деп ойын жеткізген Ержан Қайырбаев бұл орайда көп баласы бар жүргізушілерге мемлекет тарапынан жеңілдіктер қарастырылса деген ұсынысын да жасырмады.
Алайда, ресми орган өкілдері мұндай жағдайда ешқандай жеңілдіктер қарастырылмайтынын жеткізді. Маман-дардың пікірінше, көліктердегі бүкіл қауіп-сіздік жүйесі салмағы 35 келіден асатын, бойының ұзындығы 150 см-ден кем емес адамдарға арналған. Ал балалар бұл санат-қа қосылмайды. Сондықтан балалардың қауіпсіздігі үшін қосымша құрылғылар сатып алып орнатуға тура келеді. Ал орындықтарды қайдан, қай елде өндірілгенін немесе бағасы қымбат-арзанын сатып алу әркімнің өз еркінде.
– Такси жүргізушілері үшін жолаушылар тасымалдау – негізгі табыс көзі. Сондықтан олар әрбір жолаушының қауіпсіздігіне жете мән бергені дұрыс. Бұл ретте тек омыраудағы балалар үшін қиындықтар болуы мүмкін. Ал бір жастан асқан балаларды арнайы «автобесікке» жатқызып, қауіпсіздік белдігімен таңып қояды. Мұндай құрылғының бағасы қымбат емес, – дейді облыстық ІІД әкімшілік полиция басқармасы жол-техника испекциясы бөлімінің басшысы Сергей Коваленко.
Полиция өкілі айтқандай, шынымен де ондай қауіпсіздік адаптерлерінің құны қазір дүкендерде 4-6 мың теңгенің төңірегінде саудаланып жатыр. Есесіне, кішкентай бүлдіршіндерді отырғызатын «автобесіктердің» құны 40-50 мың теңгеден асады.
Автобесіктер немесе автолюктер жаңа туған нәрестеден бастап екі жасқа дейінгі баланы алып жүруге жарап тұр. Ондай құрылғылардың бағасы қала дүкендерінде 25 мың теңгеден басталады.
Автокреслолар мен орындықтар екі жас-тан 12 жасқа дейінгі балаларды отырғызуға арналған. Олар бір-бірінен тек өлшемдері, сапасы, механизмдері арқылы ерекшеленеді. Бағасы – 12 мыңнан басталып 50 мың теңгеге дейін тұрады. Ал баланың бойын биіктетуге арналған реттелетін жастықтар базарда 10 мың теңгеге дейін сатылуда. Адаптер белдіктерін төрт жастан асқан балаларға қолдануға болады. Мұндай құрылғылар көліктің қауіпсіздік белдігін дұрыс бағыттауға көмектеседі.
– Адамдар қарасы толастар емес. Бұрын бір айда бес-алты орындық өтетін еді, биыл айналдырған бір аптада он шақтысын сатып жібердім. Былтырдан қалған бірнеше орындықты да алып қойды. Сұраныс күшті. Орындықтардың бағасы 25 мың теңгеден басталып жоғарылай береді. Тағы бірнеше орындық пен қауіпсіздік құрылғысына тапсырыс беріп қойдым. Жаңа тауарлар айдың соңына қарай келеді, – дейді «Колеса» автодүкенінің сатушысы Алексей Степанов.
Сонымен, 7-қаңтардан бастап өзгертулер мен толықтырулар енгізілген жаңа «Жол қозғалысының ережесі» заңдық күшіне енді. Азаматтардың ендігі міндеті – заң талаптарын орындау. Ішкі істер қызметкері Сергей Коваленконың айтуынша, жаңа құжаттағы өзгертулер мен түзетулер ең бірінші адамның амандығы үшін жол қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталып отыр. Соны естен шығармайық.
Ескертетін жайт, 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап заңдық күшіне енген Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекс-тің 811-бабына сәйкес, жол ережесін бұзған жүргізушілер кез келген айыппұлды бір аптаның ішінде төлесе, 50 пайыз жеңілдік қарастырылған. Яғни, белгілен-
ген айыппұлды екі есеге азайтуға мүмкіндігі бар. Ол үшін инспектор жүргізушіге сол
жерде белгіленген үлгіде түбіртек жазып береді.

Қандай өзгерістер енгізілді?

Биылдан бастап күшіне енген жаңа «Жол қозғалысы ережесіне» сәйкес, жүргізуші күндіз-түні көліктің шамын жағып жүруге міндеттелді.
Жол-патруль полициясы қызметкері қандай да бір көлікті тоқ¬татқан жағдайда жүргізушіге оны қандай себеппен тоқтатқанын түсіндіруге тиіс. Бұған қоса, жүргізуші инспектордан куәлігін көрсетіп, лауазымын білуді талап етсе, қарсыласпай құжатын көрсетуге құқылы.
Полиция қызмет¬кері көлікті тоқтатқан жағдайда жүргізуші де, жолаушы да инс-пектордың рұқса¬тынсыз көліктен түспеуі қажет. Мұндай шара қайсыбір күдіктілер-
дің инспекторға шабуыл жасау мүмкіндігі-нің алдын алу үшін қабыл¬данып отыр.
Ендігі жерде көлікті мас күйінде басқарған жүргізушіні 10 жыл мерзімге дейін куәлігінен айы¬ру қарастырылған.
Бұған дейін біреудің көлігін нотари-успен расталған сенімхат арқылы басқаруға рұқсат етілетін болса, жаңа ережеде бұл бап алынып тасталды. Керісінше, көлік иесі сақтандыру полисін алғанда өзінен басқа мәшинесін жүргізуге құқылы азаматтардың аты-жөнін тізімдеп, енгізіп қоюына болады. Бұл өз кезегінде көлікті сенімхатсыз басқа¬руға мүмкіндік береді.
Бұрын жолдардың қиылысына небәрі 15 метр жетпей көлікті қоюға рұқсат етілсе, ендігі жерде ол 30 метрге өзгертілді. Бұл көліктердің бұрылуына кедергі келтірмеуі үшін жасалып отыр.
Күре жолда жеңіл мәшинелерге жыл-дамдықты сағатына 140 ша¬қы¬рым, ал жүк көліктеріне сағатына 110 шақырымнан асырмауы ескертілген. Кейбір елді мекен-
дердің жол бө¬лік¬терінде сағатына 90 шақырымдық жыл¬дам¬дықпен өтуге рұқсат берілген.
Бұдан былай «қозғалыс үшін кедергі» түсінігі де заң жүзінде басқаша қарастырылады. Яғни, жол кептелісінде немесе жол бойында тоқтап тұрған көлік бұрынғыдай кедергі ретінде есептелмейді. Осыған орай тығынды немесе жол бойындағы апатты айналып өту үшін қарсы бағытқа шыққан көлік иелеріне бұл әкімшілік жазалау шараларын қолдануға негіз бола алады.
Көліктегі жолау¬шы¬лардың бәрі қауіпсіз¬дік бел¬дігін тағуға міндетті. Бұрын 12 жасқа дейінгі бала¬ларға, сондай-ақ, көлікті жүргізу¬ге үйрететін нұсқау¬шыларға, жедел және арнайы қызмет бабындағы қызметкерлерге, сол сияқты такси жүргізушілеріне қауіпсіздік белдігін тақпауға рұқсат етілген. Енді ол алынып тасталды.
Көзге көрінетін қашықтықта жаяу жүргіншілер өтетін жол жоқ болған жағдайда ғана жаяу жүргіншілер жолдың кез келген белдеуінен өте алады. Егер жүргінші рұқсат етілмеген жерден жолды қиып өтетін болса, айыппұл салынады.
Жүргізушінің немесе жолаушының көлік жүріп келе жатқанда терезеден басын сыртқа шығаруына, сондай-ақ, есік¬ті ашуына қатаң тыйым салынған. Бұл әсіресе, үйлену тойлары кезіндегі жағдайларға тікелей қа¬тысты.
Бұған дейін көлікті тек арнайы рұқсат етілген белгісі бар көлік тұрағына қою талап етілсе, жаңа ереженің соңғы нұс¬қа¬сында мұндай шектеу алынып тасталды. Есесіне, қала көшелеріндегі автобус аял¬дамасына 15 метр жақын жерде немесе аялдаманың өзінде бөгде көліктердің тоқтауына қатаң тыйым салынды.
Зауыттан шыққанына 7 жыл толмаған көліктер техникалық байқаудан босатылады. Бұл талап коммерциялық емес бағытта қолданылатын жеңіл көліктерге қатысты.

АЕК (айлық есептік көрсеткіш) – 1982 теңге. Автокөлікті шамын жақпай жүргізу – 5 АЕК. Балаларды автокреслосыз, басқа да арнайы құрылғы-орындықсыз көлікте алып жүру – 5 АЕК. Көліктен сыртқа шығу жөніндегі полицияның талабын орындамаған жағдай-да – 5 АЕК. Автокөлікке аэрографиялық және 3D суреттер салу – 5 АЕК. Қоғамдық орындарда басқа адамдарға тиісу – 5 АЕК. Велосипедте адамды мінгестіріп алып жүру – 0,5 АЕК.

КЕРЕК КЕҢЕС

Балаларға арналған автокреслоны қалай дұрыс таңдап, орнату керектігі туралы мамандар пікіріне сүйенсек, оның үлгісін таңдағанда ең әуелі баланың салмағы ескерілуі қажет. Ал олардың бағасына келсек, 16 мың теңгеден төмен болмауы тиіс. Себебі, тек еуропалық автокреслолар орта дәрежелі жол-көлік оқиғасына есептеліп жасалған. Сәйкесінше еуропалық тауарлардың сапасына байланысты бағалары да басқалардан қымбаттау болады.
Сонымен қатар 150 сантиметрден төмен бустерлер мен адаптерлерді сатып алудың қажеті жоқ, олар балаға зиянды.

Серік Әбілхан