Этноауыл достық пен сыйластықтың мекеніне айналды

Қазақстан халқы Ассамблеясына – 20 жыл

Елбасымыз Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВТЫҢ ұлтаралық татулық пен этносаралық келісімге құрылған баламасы жоқ сындарлы саясаты жүзден аса ұлт өкілдері тұратын Шығыс өңірінде жан-жақты жүзеге асырылып келеді.
Өңірімізде тағдыр тоқайластырған түрлі ұлттар мен ұлыстар молынан шоғырланған. Олар облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына сүбелі үлес қосып келеді. Олардың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын дамытуға қолайлы жағдай жасалып отыр. Оған басты дәлел ретінде – елімізде баламасы жоқ Өскемендегі этноауыл жобасын атауға болады.
Ертіс өзені¬нің сол жағалауынан орын тепкен этноауыл соңғы жылдары облыс орта¬лығының тұрғындары мен меймандары қыдырыстайтын мәдени демалыс орнына, халықаралық, республикалық және облыстық игілікті іс-шаралардың орталығына айналды. Этноауыл – Қазақстанда тұңғыш рет жүзеге асырылған бірегей жоба. Этноауыл жобасы да алғаш рет осыдан алты жыл бұрын жүзеге асты.

Бұл идея қашан туындады?

Өскемендегі сәулеттік-этнографиялық және табиғи-ландшафттық қорық-мұра¬жайының директоры Николай Зайцевтің айтуынша, этникалық ауылдың бірінші кезегі бар-жоғы 28 тәулік ішінде салыныпты. Бұл жұмыстың жедел жүргізілгеніне шетелдік қонақтардың өзі таңғалады. Себебі, көптеген елдерде құрылысқа арналған жер телімін бөлуге екі жыл уақыт жұмсалатын көрінеді. Этноауыл салу жөніндегі алғашқы идея Орынбор қаласында өткен Қазақстан мен Ресей арасындағы өңіраралық әріптестікті дамыту жөніндегі алтыншы форумда туды. Құрылысты қызу жүргізуге өңірдің іс-тәжірибесі жеткілікті, табиғи қолайлылығы жағынан да мүмкіндіктері бар еді. Нәтижесінде екі ел арасындағы әріптестікті жетілдіре түсуге арналған келесі форум Өскеменде өтіп, үлкен жиында бірегей этноауыл салтанатты түрде ашылды. Этноауылдың тұсауын Мемлекет басшысы Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ кесті. Салтанатты жиында Елбасы алдында аталған ауылдың тұрғындары – өңірдегі ұлттық-мәдени бірлестіктердің өкілдері өз ұлттарының өнері мен мәдениетін паш етті. Олар өздерінің халық әндерін айтып, ұлттық билерін биледі. Бұл Елбасының ұйтқы болуымен қалыптасқан еліміздегі ұлтаралық татулықтың үйлесімділігін дәйектеген көңілді, жарқын күн болды. Президент бұл мекеннің жұмысымен толығырақ таныса келе, мұнда атқарылған шаруаларды жоғары бағалап, Шығыстағы оң тәжірибені бүкіл елімізге тарату қажеттілігін атады.
Осылайша, қысқа мерзім аралығында ауқымды жұмыс жүргізіліп, Қазақстандағы бірегей этноауыл салынды. Оның көше¬сінде ұлтаралық және дінаралық келісім мен түрлі ұлыстар арасындағы достық пен бейбітшілік көрініс тапты. Облыс аймағындағы тірлік құрған этностардың ежелден бері жалғасып келе жатқан ата дәстүрін, тұрмыс-салтын насихаттауды мақсат тұтқан этноауылдың әрбір үйінен адамдар өмір сүрген сол кезеңнің көрінісін оңай аңғаруға болады. Айталық, бұл көшеде қазақ, орыс, украин, ұйғыр, корей, татар, белорус, еврей, неміс, поляк, әзірбайжан, шешен және армян ұлттарының қонысжайлары орналасқан. Үш үй кірпіштен, ағаш пен тастан қаланып, қазақ және орыс қонысжайлары шаруашылық бөлігімен бірге бой көтерсе, қалған этностардың әрқайсысына екі үйден арналды. Жеті гектар аумақты қамтитын этноауылдағы әр қоныстар түрлі тарихи уақытты қам-тыды. Мәселен, ХХ ғасырдың 30-жыл¬дарындағы отырықшы қазақ қоны¬сы, көне ғасырлардағы Дәндібай және Ұлан ауданының Күнгей қонысындағы тас үйлердің көшірмесі, ХІХ ғасырдың соңындағы орыс кеншілерінің үйі, ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы поляк, ұйғыр қоныстары мен сол ғасырдың орта шеніндегі татар, өзбек, армяндардың дәстүрлі үй-жайларының үлгісі өз заманымен бірге көшіп келіп, этноауылға орнай қалғандай әсер береді. Қазақ қонысының Абайдың соңғы он жыл өмірін өткізген Жидебайдағы үйіне өте ұқсайтынын да байқау қиын емес.
Мұндай этноауыл еліміздің бірде-бір қаласы мен елді мекенінде әзірге салына қойған жоқ. Этноауыл соңғы бір жылдың көлемінде грузин қонысымен, өзбек және қырғыз халқының дәстүрлі үйлерімен толықты. Мұндағы тіршілік мерекелік күндерде немесе қалаға сыйлы қонақтар келгенде, оқушылар мен студент жастар танысуға саяхат жасаған кезде тіптен қыза түседі.
– Біздің ауылымызда барлық қоныстар мен ондағы заттар тарихи шындыққа сәйкес келеді. Ғимарат, аула, материалдар, тұрмыстық жабдықтар, тіпті сол ұлттың киіміне дейін әбден сараланып, тура өмірдегідей орналастырылды. Басым бөлігі – біз өмір сүріп отырған кезеңге дейін жеткен шынайы жәдігерлер. Тіпті, кейбір жәдігерлерге бір ғасыр, кейбіріне одан да артық уақыт болған. Бұл жәдігерлермен тарихқа, мәдениетке, дәстүрге қызығушылық білдіретін жерлестеріміз бен Шығыс өңіріне келген меймандар жете таныса алады. Біз этноауылды көңіл көтеретін ойын-сауықтық бағытта емес, адамның жан дүниесін байытатын рухани орталық ретінде салдық. Сондай-ақ, мұнда мерекелер мен басқа да маңызды оқиғалар барысында ұлттық тағамдар әзірлеуді үйренуге жағдай жасалған. Этноауылдағы дәстүрлі музыка, поэзия, әдебиет мен сәндік-қолданбалы өнер үлгілері де қазақстандық қоғамды біріктіретін ұлттық салт-дәстүрлеріміздің айнасы бола алады, – дейді қорық-мұражай директоры Николай Зайцев.

Жасыл желекке оранған ғажайып мүйіс

Этноауылға бүгінде алыс-жақын шетелдерден делегациялар, мәртебелі меймандар жиі келеді. Келеді де мұндағы ашық та мейірімді, достық пейілді білдіретін құрылымға қайран қалады. Әлбетте, олардың барлығы осынау ұлтаралық келісімнің бірегей моделін жоғары бағалайды. Этноауылдың өз алаңқайы бар. Оның ортасында қазақтың ақ шаңқан киіз үйі іспетті жасалған мәжіліс залы орналасқан. Ортақ шаңырақтың символына айналған осы ғимаратта маңызды жиындар, келелі басқосулар өтіп тұрады. Мәселен, бұған дейін Абай үйі аталатын ақшаңқан киіз үйде «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» халықаралық этнофестивалінің құрметті қонақтары БАҚ өкілдерімен сұхбаттасты. Сондай-ақ, жазғы сахнада жарқын кештер ұйымдастырылады. Аталған сахнада «Домбыра шертіп, сырнай ойна!» атты облыстық музыка байқауы бірнеше мәрте өтті. Онда қобыздың сарыны да, домбыраның қоңыр үні де, баян мен сырнайдың сырбаз дауысы да түрлі ұлттардың ән мен жырынан шашу шашып, этносаябақты әдемі ән-күйге бөледі. Белгілі жазушы Оралхан Бөкейдің құрметіне арналған «Шығыс шынары» халықаралық жыр мүшәйрасы да осы сахнада шайырлардың басын қосып келеді. Этноауыл базасында Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясы да ұйымдастырылды. Бұлардың бәрі этноауылда ұйымдастырылған ұланғайыр шаруалардың тек бір парасы ғана. Себебі, этноауылда өтіп жатқан жиындардың барлығын қамтып шығу мүмкін де емес. Тек бұл бірлестіктің ұлтаралық келісім үлгісін насихаттау орталығымен қатар түрлі мәдени шаралар орнына, сейіл алаңына айналғанын атап өткен маңызды.
Соңдай-ақ, мұнда көрме залы, өткен ғасырдың ескерткіштер аллеясы, қайық стансасы, балаларға арналған ертегі әлемі, хайуанаттар бағы орналасқан. Саябақ аумағы әжептәуір ауқымды болғандықтан, қонақтар мен келушілерді доңғалақты пойыз тасымалдайды. Ең бастысы, этноауыл – жасыл желекке оранған ғажайып мүйіс. Мұнда өсімдіктің 500-ден астам түрі өсіріледі. Оның ішінде 300-ге жуығы сирек кездесетін өсімдіктерге жатады екен. Этноауылда қалалықтардың өзі байқай бермейтін опунция кактусы көктеп, орман құстары құйқылжытып ән салады. Осынау ұлт пен нәсілі үшін бөле-жармайтын шекарасыз аумаққа, табиғат пен адамзат арасындағы айрықша үйлесімге толы этноауылға жұртшылық та үнемі толассыз ағылады. Оларды саябақ жолдары бейбітшілік пен келісім мекеніне, достық көшесіне жетелей жөнеледі.
Этноауыл аз ғана уақыттың ішінде еліміздің Шығысында тұрақтанған сандаған ұлттардың ынтымағы ұйыған үлгілі мекеніне айналды.

Дәурен Аллабергенұлы