Ел Абайды электронды нұсқада да оқып жүр

Абай – күллі қазақтың рухани бағдаршамы. Абай – қазақ руханиятының алтын қазығы. Абай – қазақ әдебиетінің әлемге мәшһүр тұғырлы тұлғасы. Осы бір әдебиеттің алып тұлғасының туған күнін Қазақ елі бірнеше жылдан бері арнайы мереке ретінде тойлап келеді. Жыл сайын 10 тамызда тойланатын бұл мереке 2020 жылы Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойының қарсаңында үкімет қаулысымен бекітілген болатын.

МАҚСАТ – АҚЫН МҰРАСЫН ДӘРІПТЕУ

Биыл да бұл мерекеге орай өтіп жатқан іс-шаралардың легі көп. Әркім алып тұлға туралы ақпаратпен бөлісіп, шығармашылығын ұрпаққа дәріптеу үстінде. Біз Пушкин атындағы Шығыс Қазақстан облыстық кітапханасының Абай Құнанбайұлының шығармашылығын дәріптеуге бағытталған жұмысын тілге тиек етпекпіз. Бұл рухани шаңырақта 2014 жылдан бастап «Біздің Абай» атты электронды кітапхана (abai.pushkinlibrary.kz) жұмыс істеп келеді. Абай шығармашылығына арналған жобаның мақсаты  – ақын мұрасын әр елдің  оқырмандарына дәріптеп, яғни, Абайдың шығармаларын  бүкіл әлем игілігіне жарату.  Электронды кітапхана Абайдың  әр жылы, әр тілде, әр елде шыққан көптеген шығармашылық мұрасын сандық форматта сақтап, оқырманға ұсынып отыр.

– Ең алдымен отандық, шетелдік кітапхана қорларына библиографиялық талдау жүргізіліп, кітапханада жоқ туындыларын анықтадық. Біз сонда барып Абайдың алғаш жарық көрген кітаптарының қорда жоқтығына көз жеткіздік, ал біздегі кітаптары тек 1945 жылдан басталады екен. Сол себепті осы 1945 жылға дейінгі, соның ішінде  араб, латын, кириллицамен басылған кітаптарын іздеп табу ерекше қызығушылық тудырды, – дейді кітапханашы Меруерт Кемешова.

Электронды кітапхананы құру жолындағы еселі еңбекті де тілге тиек ете кеткен жөн болар. Қорда бар мен қолда бар кітаппен ғана шектелмей, басқа да отандық және шетелдік кітапханалар қорынан алынған Абай шығармаларын сандық нұсқаға көшіріп, оқырманға онлайн нұсқада ұсынып отыр. Кітапхана ұжымы Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы мен Семей қаласындағы Абайдың мемлекеттік тарихи және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайымен бірлесе жұмыс атқарған. Сонымен қатар Қазақстандағы және алыс-жуықтағы ірі кітапханаларға хат жазып, өздерінде жоқ Абай кітаптарының электронды көшірмесін жіберуді өтінген. Ізденіс пен еңбектің нәтижесінде Әзірбайжан, Татарстан, Башқұртстан, Өзбекстан, Украина, Латвия, Литва, Моңғолия ұлттық кітапханалары, жеке тұлғалар және мұражайлар кітаптар мен кітаптардың электронды көшірмелерін ұсынған. Осылайша электронды кітапхананың қоры толыға түскен.

Әлемнің 37 тілінде жазылған 2000 құжат бар

Абай шығармашылығын жинақтауда көптеген елдердің кітапханалары көмек көрсетіп, рухани мұраны бірлесе жинақтаған. Мысалға айтар болсақ, М.Мажвидас атындағы Литва ұлттық кітапханасы Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романын литва тілінде ұсынған. Бұлар – 1950 және 1960 жылдардағы басылымдар. Ал Моңғолия мемлекетінің Баян-Өлгий аймағының Орталық кітапханасы роман-эпопеяның моңғол тіліндегі басылымын сыйға тартқан.  Бұл кітап Ұланбатыр қаласында 1972 жылы жарық көрген екен.

Электронды кітапхананың дизайны мен айдарларын кітапхана мамандары кез келген оқырманға қолайлы етіп жасап шыққан. Электронды кітапхананың есігін ашқан адам Абайды қазақ тілінде мобильдік құрылғылар арқылы ePAb, Fb2 форматтарында оқи алады. Сондай-ақ электронды кітапханадан Абай шығармаларын оқу қарапайым және ыңғайлы. Оқырманға ыңғайлы болу үшін арнайы бөлімдер жасалып, ақынның өмірі мен шығармашылығына қатысты хронология, оның есімі берілген ескерткіштер, мұражайлар, елді мекендер, қара сөздері бойынша бейнежоба, нақыл сөздері, «Абай» журналы жайлы мәліметтер берілген. «Абайды білесіз бе?» викторинасы арқылы ғұлама ақынның өмірі мен шығармашылығы жайлы біліміңізді шыңдай аласыз.

Ал электрондық көшірмелер Қазақстан Республикасының авторлық құқық заңнамасына сәйкес пайдаланылады. Яғни, толық мәтіндерді  басып, шығарып алу мүмкіндігі берілмеген, тек қана онлайн түрде оқуға болады. Бүгінгі таңда Электронды кітапханаға Қазақстанның әр өңірінен көптеген виртуалды оқырмандар тіркелу үстінде. Осылайша Абайды онлайн оқитын оқырмандардың саны артып келеді.

– Сонымен біз, әдеттегі кітапхананың виртуалды ортадағы баламасын құрып ұсындық. Қазір «Біздің Абай» электронды кітапханасында әлемнің 37 тілінде, шамамен 2000-нан аса құжат жинақталған (араб, башқұрт, эстон, француз, литва, мажар, қытай, т.б.). Олар – кітаптар, мақалалар, бейнежазбалар, иллюстрациялар, абайтануға қатысты материалдар мен «Абай» журналының 1992 жылдан бастап бүгінгі күнге дейінгі сандары, – дейді кітапханашы Меруерт Кемешова.

Электронды кітапхананы қолдануда қатып қалған қағида жоқ. Өйткені авторлар Абай әлеміне қатысты өз шығармаларын ашық қоюға келісім жасаған. Сондай-ақ кейбір жеке адамдар да өз кітапхана қорларынан ақынның өзге тілдердегі шығармаларын ұсынған.  Мысалы, Берікхан Ісбек – Цинхуа университетінің PhD докторы (ҚХР, Пекин)  Абайдың қытай тіліндегі екі кітабын сандық нұсқаға көшіруге берген. Ал жерлесіміз, Венгрияның Сегед университетінің қазақ тілі пәнінің оқытушысы Мұқышева Раушангүл венгр тіліндегі «Дала ұлдары» жинағын және өзге де рухани мұраларды табыс еткен. Соның ішінде венгр ақыны Лайош Көрменді  аударған  Абайдың венгр тіліндегі үш өлеңін де осы сайттан табуға болады. Олар –  «Өлең сөздің патшасы»,  «Ғылым таппай мақтанба»,  «Сенбе жұртқа тұрса да қанша мақтап» өлеңдері. Сондай-ақ «Қазақ әдебиетінен үзінділер» жинағынан Абайдың  «Жаз», «Қалың елім, қазағым», «Қартайдық, қайғы ойладық», «Күлембайға» өлеңдерінің электронды көшірмесін де қоса жіберген. Аудармашы Дъерд Радо, венгр ғалымы, Венгрия ғылым академиясының академигі, Имре Тренчени-Вадапфель қатарлы ғалымдардың да еңбектерін осы сайттан табуға болады.

– Күнделікті қажымай-талмай іздеу жұмыстары өз жемісін берумен бірге, кейде күтпеген нәтижелерін береді: Өскемен қаласының тұрғыны Л. Реброва біздің осы жоба туралы репортажды көріп,  отбасы қастерлеп сақтап келген   М.Әуезовтің «Абай» романының 1945 жылғы басылымын, Глубокое аудандық қария Оспанов Николай ақынның 1936 жылғы өлеңдер жинағын сыйға ұсынды. «Біздің Абай жобасы жалғасын табуда. Электронды кітапхана Ұлы ақынның жарық көрген жаңа материалдарымен, ескерткіштер және өңірлік мәліметтермен күнделікті толықтырылып отырады. Ағымдағы жылдың сәуір айында Астана қаласында халықаралық  «Eurasian Book Fair – 2023» кітап көрме-жәрмеңкесі өтті, сол жерде Өзбекстан Республикасы президенті Шавкат Мирзиеевтің «Абай Құнанбайұлының шығармашылық мұрасын ауқымды зерттеу және танымал ету туралы шешімі негізінде» жарық көрген «Миллат виждони»/ «Ұлт санасы» романының тұсауы кесілді. Авторы өзбек жазушысы  Исокжон Нишонов осы кітаптың бір данасын біздің кітапханаға сыйға тартқан, кітаптың электрондық нұсқасын «Біздің Абай» электрондық кітапханасынан табуға болады, – дейді кітапхана қызметкері Меруерт Кемешова.

Осылайша әлем елдері Абай шығармашылығын онлайн оқып, электронды кітапханадағы бірқанша тілдегі рухани мұралармен танысып келеді. Құрметті оқырман, сіз де Абайды оқып білсеңіз артық болмас деген мақсатта электронды кітапхана жайлы ақпаратты ұсынып отырмыз. Мұнда қазақ руханиятының алтын қоры барын біле жүрсек артық болмас. Ғұламаның туған күні қарсаңында шығармашылығына шолу жасап, санаға рухани серпіліс әкелгеннің артықтығы болмас. Сондықтан да оқырман қауымға «Біздің Абай» атты электронды кітапхананы бір шолып шығуға кеңес береміз.

Алтай Ғали-Асқар