Аталы сөз айта алып жүрміз бе?
«Баталы ел – тозбас», «Жауынмен жер көгерер, батамен ел көгерер» деген нақыл батаның пәрменділігін айқын ашып тұр. Бата сұрау, бата беру қазақ халқының ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан үрдісі.
Бата беру – ежелден келе жатқан дәстүр. Ақ батаға деген құрметті, сенімді арттыру керек. Қазір баталы, қазыналы қарттарымыз да азайып барады. Ерте кезде батырлар жорыққа шығарда әкесінен, ауылдағы қадірлі, ел құрметтеген шешен ақсақалдардан бата сұраған. Бата беруде өзінің шын шеберлігін көрсететін батагөйлер бар. Жақсы бата естігендердің есінде қалады. Алдыңғы көнекөз қариялар мен алдыңғы толқын ағалардың батасы кейінгі інілерге үлгі болатын, ауыздарынан тастамай айтып жүретіндей болуы керек.
Батаны ойы ұшқыр, шешен, көпті көрген, ойдан шығарып айтатын, ел қадірлейтін ақсақалдар берген дұрыс. Бата беретін ақсақал сөз маржанын теріп, көсіле сөйлеп, ақ жүректен шығаруы керек.
Бата – аталы сөз екенін есте сақтайық. Ол отырған жарандарға, бата сұраған адамға жігер беретін, қайрат бітіріп, көңілден шығатындай болғаны жөн. Ақ батаның бір түрі – ас-дәмге ризашылық білдіріп, рақмет айту. Жиын-тойда дастарханға берілетін бата бөлек. Адамды пәни жалғаннан бақилыққа аттандырып келгенде аста берілетін бата басқаларынан өзгеше болуы шарт. Ол бата тойда берілетін бата емес. Мәйіт шыққан үйдің иесіне, артындағы ұрпағына басу айтып, ақыл қосып, жүректерін жібітіп, жандарын жай таптыратындай болу керек. Кейбір қарттар тойда берілетін батаны, ас беру кезінде айтып жатады. Осы жағын терең ойланған дұрыс. Қыз ұзату, келін түсіру батасы бір бөлек. Қыз ұзатуда берілетін бата мен келін түсіргенде берілетін батаны шатастырмаған жөн. Берілетін екі батаның мағынасы екі түрлі. Берілген батаның мәйегі, жүріп жатқан науқанның нүктесін қояр соңғы тілек, соңғы сөз болғандықтан тілектің түйіні сол төңіректе болуы керек. Заман өзгеріп, халқымыздың сана-сезімі де күн талабына сай өзгеріп отыр. Бұрынғылар бата бергенде «алдыңда айдаған мыңдаған қойың, үйірлі жылқың болсын, құдай бай болсын, өзіңе сай болсын» дейтін. Қазір заман өзгерді. Бүгінгі жастарымыз терең білімді меңгерген, ақылды, парасатты, ұщқыр ойлы жандар. Сондықтан қазіргі бата өмір талабына сай болуы керек. Кей кездерде бата беретін ақсақалдан үйдің немере, шөберелері бата сұрайды. Үй иесі немере-шөберелеріміз баталы болсын, «Баталы құл арымас, батасыз құл жарымас» деген ырымды естерінде сақтап, бата сұратады. Бата беріп тұрған ақсақал мұны ескермейді. Бата сұраған бала мүлдем еске алынбайды. Берген батаң бата сұраған ұлға қайрат, қуат беретіндей, оның құлағына кіріп, өн бойына еніп, жүрегінде қалатындай болуы қажет. Осы айтылған пікірлер, ақыл-кеңестер бата беріп жүрген ақсақалдарға көмегін тигізер деп ойлаймын.
Нұрсовет Қайыров, Күршім ауданы ақсақалдар алқасының төрағасы
